Wereldhandel: Met wie kan Europa nog zaken doen?

Hoewel de EU qua omvang een van de grootste handelsblokken is, blijft haar economische impact achter bij die van andere grootmachten. We zijn een speler van betekenis, maar verliezen terrein – tenzij we nu meer handelsverdragen sluiten en onze invloed versterken. Tegen wie neemt de EU het op? En waar liggen de kansen?

BRICS

In 2001 introduceerde de Amerikaanse econoom Jim O’Neill de term BRIC voor vier opkomende landen met vergelijkbare economische groeipotentie: Brazilië, Rusland, India en China. Acht jaar later besloten deze landen officieel samen te komen, en in 2010 sloot Zuid-Afrika zich aan. Tegenwoordig wordt er gesproken over BRICS+, met nog vijf landen die zich hebben aangesloten: Egypte, Ethiopië, Indonesië, Iran en de Verenigde Arabische Emiraten. BRICS vertegenwoordigt 20 procent van de wereldeconomie en 45 procent van de wereldbevolking. Het is een samenwerkingsverband, maar (nog) geen vrijhandelszone. De landen zijn vooral economisch in elkaar geïnteresseerd; politiek laten ze elkaar grotendeels met rust. Vooral Rusland, geteisterd door sancties, profiteert daar momenteel van.

USMCA

De US-Mexico-Canada Agreement (USMCA) is de opvolger van de NAFTA (North American Free Trade Agreement) en werd in 2020 ondertekend. In de Mexicaanse en Frans-Canadese afkortingen wordt het eigen land vooropgezet. Aanvankelijk leek de USMCA sterk op de NAFTA, maar onder invloed van Donald Trump en zijn importtarieven kreeg het verdrag een ander karakter. De USMCA beslaat ongeveer 25 procent van de wereldeconomie.

ASEAN

De Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) werd in 1967 opgericht, in de nasleep van de dekolonisatie van Zuidoost-Azië. De oprichters waren de Filipijnen, Indonesië, Maleisië, Singapore en Thailand. Later voegden Brunei, Cambodja, Laos, Vietnam en Myanmar zich erbij. ASEAN streeft naar economische, politieke en culturele samenwerking, onder meer via de ASEAN Free Trade Area (AFTA). De tien landen samen vertegenwoordigen slechts 7 procent van de wereldeconomie, maar hebben wel 673 miljoen inwoners – aanzienlijk meer dan de EU met 448 miljoen.

Download hier de infograhic met handelsverdragen wereldwijd

RCEP

Het Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP) werd in 2020 gesloten. Het is feitelijk een uitbreiding van de ASEAN, met Australië, Nieuw-Zeeland, China, India, Japan en Zuid-Korea – waarvan twee landen tot de BRICS behoren. Samen vertegenwoordigen deze landen 47 procent van de wereldbevolking en 30 procent van de wereldeconomie.

CPTPP

De Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership (CPTPP) is een ingewikkeld verdrag uit 2018, gebaseerd op de oorspronkelijke TPP, die nooit tot stand kwam doordat de VS zich terugtrokken tijdens de onderhandelingen. De CPTPP omvat twaalf landen aan weerszijden van de Stille Oceaan: Australië, Nieuw-Zeeland, Singapore, Vietnam, Maleisië, Brunei, Japan, Canada, Mexico, Chili, Peru en het Verenigd Koninkrijk. Het VK trad eind 2024 toe als eerste Europese lidstaat.

MERCOSUR

De Mercado Común del Sur (MERCOSUR) is een vrijhandelszone tussen Brazilië, Argentinië, Uruguay, Paraguay en Bolivia, opgericht in 1991. Sinds 2010 onderhandelen MERCOSUR en de EU over een handelsakkoord. De EU is de grootste investeerder in de MERCOSUR-landen. Die willen vooral landbouwproducten afzetten in Europa, terwijl Europa zijn industriële producten wil exporteren naar Zuid-Amerika. In 2023 werd het akkoord eindelijk gesloten, maar het moet nog worden goedgekeurd door het Europees Parlement en de lidstaten. In Nederland is een meerderheid van de Tweede Kamer tegen, onder meer vanwege zorgen over de gevolgen voor de landbouwsector.

AfCFTA

De African Continental Free Trade Area (AfCFTA) omvat maar liefst 54 van de 55 Afrikaanse landen (met uitzondering van Eritrea). Met 1,3 miljard inwoners is het de grootste vrijhandelszone ter wereld qua aantal mensen. Het economisch gewicht is echter relatief beperkt, met een gezamenlijk bruto binnenlands product van ongeveer 3 biljoen euro. De AfCFTA, opgericht in 2018, overlapt met acht bestaande regionale vrijhandelszones en douane-unies in Afrika.

APEC

APEC staat voor Asia-Pacific Economic Cooperation en werd in 1989 opgericht als antwoord op de groeiende onderlinge afhankelijkheid van de economieën in die regio. APEC kan worden gezien als een van de snelst groeiende regio’s ter wereld en omvat 21 lidstaten, waaronder Australië, Canada, China, Japan, Rusland en de Verenigde Staten.

APEC zorgt ervoor dat goederen, diensten, investeringen en mensen gemakkelijk over grenzen heen bewegen. Leden faciliteren deze handel door snellere douaneprocedures bij grenzen, een gunstiger ondernemingsklimaat achter de grens en het afstemmen van regelgeving en normen in de regio. Bijvoorbeeld, de initiatieven van APEC om regelgevingssystemen te synchroniseren zijn essentieel voor de integratie van de Azië-Pacific economie. In dergelijke gevallen kan een product gemakkelijker worden geëxporteerd met slechts één set van gemeenschappelijke normen voor alle economieën.

SACU

De Zuid-Afrikaanse Douane-Unie (SACU), opgericht in 1910, is de oudste douane-unie ter wereld en omvat Botswana, Eswatini, Lesotho, Namibië en Zuid-Afrika. SACU heeft tot doel de economische samenwerking en regionale integratie te bevorderen door een gemeenschappelijk buitentarief te handhaven en de inkomsten uit douanerechten te delen. Hoewel SACU haar lidstaten talloze voordelen heeft opgeleverd, zoals meer handel en investeringen, wordt ze ook geconfronteerd met uitdagingen bij het aanpakken van ongelijkheden en het bevorderen van inclusieve groei binnen de unie.

EU: TTIP en CETA

De EU en de VS onderhandelden jarenlang over het Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP). Uiteindelijk belandde het op de lange baan onder Donald Trump, die het akkoord uitstel gaf. Ondertussen werd met Canada wel een akkoord bereikt: de Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA). Sinds 2017 zijn grote delen daarvan al in werking, al moeten nog niet alle EU-lidstaten het definitief goedkeuren.

In de maak

Naast het MERCOSUR-akkoord werkt de EU aan handelsverdragen met diverse individuele landen, zoals Chili, Zuid-Korea en China. Vooral China, met 1,4 miljard inwoners, is van groot belang en trekt ook de aandacht van het VK en de VS. Het VK lijkt momenteel het beste gepositioneerd. Daarnaast voert de EU gesprekken met verschillende Afrikaanse handelsblokken. Met China is onderhandeld over een Comprehensive Agreement on Investment (CAI), dat in 2020 werd afgerond, maar door politieke spanningen in de ijskast is beland. De hernieuwde assertiviteit van de VS onder Trump zou echter tot nieuwe toenadering kunnen leiden. Dat geldt ook voor de al jaren slepende onderhandelingen tussen China, Japan en Zuid-Korea. De VS onderhandelen zelf met tal van landen, vaak onder dreiging van importtarieven.

Op de foto de Canadese Premier Trudeau (links) die het CETA-vrijhandelsverdrag tussen Canada en de EU ondertekent