EU-beleid gezonde leefomgeving: grote uitdagingen voor Nederland en lidstaten

Ook ondernemers hebben belang bij een gezond milieu en natuur, omdat dit de basis vormt voor grondstoffen, toegang tot schone lucht en water, en een leefbare omgeving voor werknemers en klanten. Onze geografische ligging en beperkte oppervlakte in verhouding tot de omvang van onze economie betekent dat we een ingewikkelde puzzel te leggen hebben. Dit vraagt soms om moeilijke keuzes, en bedrijven zijn gebaat bij voorspelbaar beleid en een gelijk speelveld. In de aanloop naar de Nederlandse verkiezingen is het daarom een goed moment om te kijken hoe het er precies voor staat met de natuur in Nederland, en voor welke uitdagingen de aankomende regering komt te staan in relatie tot EU-beleid.

Sinds 2017 publiceert de Europese Commissie elke twee jaar de Environmental Implementation Review. Het rapport geeft per lidstaat een overzicht van de stand van zaken in de implementatie van Europese milieuwetgeving. Dit zullen we als leidraad gebruiken om te bekijken waar Nederland momenteel staat.

Circulair

Ten eerste loopt Nederland voorop binnen Europa als het gaat om de circulaire economie. Zo zijn wij koploper in efficiënt materiaalgebruik, hergebruik en afvalmanagement.^[1] Het is belangrijk te beseffen dat, ondanks deze voorsprong, er nog een lange weg te gaan is naar een volledig circulaire economie. In de afgelopen jaren hebben we helaas moeten constateren dat nieuwe circulaire bedrijven nu al in de problemen komen door een gebrek aan marktvraag. Hier ligt dan ook een belangrijke uitdaging voor de aankomende regering.

Biodiversiteit en stikstof

Als we kijken naar biodiversiteit, is er zowel goed als slecht nieuws. Het goede nieuws is dat het aandeel soorten met een slechte beschermingsstatus is afgenomen met 38,75%.^[2]  Het slechte nieuws is dat het aantal habitats met een slechte beschermingsstatus juist met 53,85% is toegenomen. Dit paradoxale gegeven komt door het relatieve succes van gericht beheer op bedreigde soorten. Helaas lukt het nog onvoldoende om structurele druk op de natuur effectief aan te pakken.

De olifant in de kamer van het Nederlandse milieubeleid is natuurlijk stikstof. Van de stikstofdepositie die gevoelige habitats beschadigt, is bijna 70% afkomstig uit de landbouw.^[3] Ondanks reducties van bijna 40% in stikstofuitstoot uit verkeer en industrie in de afgelopen tien jaar, blijft de landbouw achter met een schamele 10 tot 15% reductie in dezelfde periode.^[4] Het onvermogen van de Nederlandse politiek om effectief beleid te maken, leidt tot grote onzekerheid voor boeren en ondernemers, vertraging in de bouw, en schade aan de natuur.

Water en lucht

Op het gebied van waterkwaliteit doen we het helaas niet veel beter. Hoewel de situatie in heel Europa zorgwekkend is, is Nederland ook hier een negatieve uitschieter. Slechts 9,4% van de Nederlandse oppervlaktewateren verkeert in goede chemische toestand, en een stuitende 0% in goede ecologische toestand. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn het uitspoelen van nutriënten uit de landbouw en de uitstoot van de afvalverbrandingssector.^[5] De kwaliteit van het grondwater is weliswaar aanzienlijk beter, maar door intensieve onttrekking en de gevolgen van klimaatverandering is voldoende beschikbaarheid van grondwater in de toekomst allerminst gegarandeerd. Water speelt een essentiële rol in onze economie, en veel bedrijven zijn afhankelijk van vergunningen en toegang tot water van voldoende kwaliteit. Door gebrekkige implementatie van Europese waterwetgeving en jarenlang gebrek aan investeringen staat dit onder druk.

Er is gelukkig ook goed nieuws over de luchtkwaliteit. We zien al tientallen jaren een gestage verbetering. Volgens het RIVM worden in bijna heel Nederland sinds 2020 de EU-grenswaarden voor NO₂ en PM10 niet meer overschreden. Fijnstofconcentraties zijn sinds 1990 sterk gedaald, dankzij schoner verkeer en emissiereducties in de industrie. Europese wetgeving, zoals de Ambient Air Quality Directive, de Industrial Emissions Directive en het Zero Pollution Action Plan, heeft hierbij een belangrijke rol gespeeld. Tegelijkertijd nemen de zorgen over PM2.5 en ultrafijnstof toe, door nieuwe inzichten in de schadelijke gezondheidseffecten ervan. Het is dus van belang om de ingezette lijn vast te houden en verder te versterken.

Grote uitdagingen

Over het geheel genomen zijn er lichtpunten, maar staat Nederland voor grote uitdagingen. De Europese Commissie schat dat we de komende jaren jaarlijks 4,1 miljard euro moeten investeren om onze milieudoelen te halen. Dit omvat 1,5 miljard euro voor investeringen in de circulaire economie, 2,3 miljard euro voor het voorkomen van vervuiling, en 1 miljard euro voor waterbeheer. Hiermee zijn grote economische en maatschappelijke belangen gemoeid, die de aankomende regering voor grote opgaven zullen stellen, met een visie op de lange termijn.

[1] EU Commissie,2025 Environmental Implementation Review, Country Report – THE NETHERLANDS, 23-6-2026.

[2] EU Commissie,2025 Environmental Implementation Review, Country Report – THE NETHERLANDS, 23-6-2026.

[3] RIVM, Monitor stikstofdepositie in Natura 2000-gebieden 2024, 1-8-2024.

[4] CBS, De verduurzaming van de landbouw – deel II: emissies, 2-3-2023

[5] EU Commissie, 2025 Environmental Implementation Review, Country Report – THE NETHERLANDS, 23-6-2026.