Ruzie over welke afdeling dat prestigieuze project gaat doen, vaxers die niet willen werken met antivaxers: ook op de werkvloer krijg je te maken met polarisatie. Wat kun je hier als ondernemer tegen doen? In elk geval niet je lesje conflictmanagement erop loslaten.
Wie met spanningen op de werkvloer te maken heeft, zal dit herkennen. Je raakt in een discussie verzeild en ineens wordt het ‘wij tegen zij’. Er ontstaan kampen, soms willen mensen elkaar dwarszitten of ze willen niet meer met elkaar werken.
Wat doe je om te zorgen dat de zaak niet escaleert? Wat helpt, zegt filosoof Bart Brandsma, is te herkennen wat er gebeurt en wie de hoofdrolspelers zijn. Brandsma startte in 2005 een polarisatie-onderzoek en geeft workshops en advies over het omgaan met polarisatie. Volgens hem zijn er vijf hoofdrolspelers te onderscheiden in gepolariseerde situaties: pushers, joiners, bruggenbouwers, het stille midden en de zondebok.
Als je snapt wat de rol van al die spelers is, kun je er beter mee omgaan, zegt hij. De pusher bijvoorbeeld ziet zichzelf als activist en als idealist. Dat kan iemand zijn van de vakbond of die ene figuur uit je ondernemingsraad. Pushers zijn vooral op zoek naar joiners in het stille midden. Op die joiners oefenen ze druk uit.
Wil je voorkomen dat de tegenstellingen groeien en de groep joiners groeit, ligt daar je kans als ondernemer, stelt Brandsma: zoek dat stille midden op. ‘Want’, zegt ook hoogleraar sociale psychologie Kees van den Bos van de Universiteit Utrecht: ‘je wilt niet dat groepen mensen echt tegenover elkaar gaan staan binnen je bedrijf. Het gevolg kan morele verachting van de andersdenkende zijn. En dan ben je nergens meer in een gesprek.’
Polarisatie – waar hebben we het eigenlijk over Zoveel hoofden, zoveel zinnen, dat zijn we wel gewend. Ook denken in meerderheden en minderheden vinden we nog overkomelijk. Dat ondervindt iedereen aan den lijve, heel simpel al bij besluiten die genomen worden met meeste stemmen gelden.
Maar verdiepen de tegenstellingen zich, krijgt de emotie de overhand en voelt toegeven aan de ander als het opgeven van je identiteit, dan is sprake van polarisatie. Meestal heeft het woord betrekking op kwesties in de samenleving: zwarte piet, vaccinatie of oplossingen voor de stikstofproblematiek.
Overtuiging: Daar is die module conflictmanagement toch voor?
Tip: Laat je conflictmanager maar thuis
Als je groeiende tegenstellingen – polarisatie dus – wilt bestrijden, pas dan vooral níet toe wat je geleerd hebt tijdens je klasje conflictmanagement, zegt Brandsma. Misschien klinkt dat verrassend, maar volgens de filosoof werken een ‘normaal conflict’ en polarisatie heel anders. ‘Een conflict kent probleemeigenaren, een plaats en een tijd. Een voorbeeld: die heftige woordenwisseling tussen de ondernemingsraad en het managementteam die plaatsvond op het hoofdkantoor tijdens de vergadering van 2 september 2021. Er is altijd sprake van rationele belangen. Dan kun je op zoek naar de common ground. Bij polarisatie is die rationaliteit er niet. Daarom werkt conflictmanagement hier niet.’
Waar je in een conflictsituatie iets hebt aan een bruggenbouwer, werkt dat in een polarisatiesituatie juist contraproductief. Brandsma: ‘Het probleem wordt in zo’n situatie namelijk bij de bruggenbouwer gelegd: Mensen zeggen: ‘Ik ben heel benieuwd of het jou gaat lukken. Aan mij zal het niet liggen.’ Je belandt dan eigenlijk in een gijzelingspositie. Want zie maar eens zoveel sympathie aan beide kanten te winnen, dat ze bereid zijn in gesprek te gaan. Daarin zijn de extremen helemaal niet geïnteresseerd. Sterker nog, dat zou het ergste zijn wat ze kan overkomen. Dat je je tegenpool kwijtraakt omdat-ie zegt: ‘Ah, je hebt ook eigenlijk wel gelijk.’ Dan ben je je positie kwijt, zelfs een deel van je identiteit.’
De beste kandidaat om in zo’n situatie zondebok te worden, ís die bruggenbouwer. ‘Die valt als het ware boem! door het hele systeem naar beneden. En hij krijgt ook nog te horen: ‘Jij hebt al die tijd niet gekozen, je was sowieso niet te vertrouwen.’’
