7 FEB, 2023 • Achtergrond

Polarisatie op de werkvloer? Zo ga je daarmee om

Ruzie over welke afdeling dat prestigieuze project gaat doen, vaxers die niet willen werken met antivaxers: ook op de werkvloer krijg je te maken met polarisatie. Wat kun je hier als ondernemer tegen doen? In elk geval niet je lesje conflictmanagement erop loslaten.  

Wie met spanningen op de werkvloer te maken heeft, zal dit herkennen. Je raakt in een discussie verzeild en ineens wordt het ‘wij tegen zij’. Er ontstaan kampen, soms willen mensen elkaar dwarszitten of ze willen niet meer met elkaar werken.

 

Wat doe je om te zorgen dat de zaak niet escaleert? Wat helpt, zegt filosoof Bart Brandsma, is te herkennen wat er gebeurt en wie de hoofdrolspelers zijn. Brandsma startte in 2005 een polarisatie-onderzoek en geeft workshops en advies over het omgaan met polarisatie. Volgens hem zijn er vijf hoofdrolspelers te onderscheiden in gepolariseerde situaties: pushers, joiners, bruggenbouwers, het stille midden en de zondebok.

 

Als je snapt wat de rol van al die spelers is, kun je er beter mee omgaan, zegt hij. De pusher bijvoorbeeld ziet zichzelf als activist en als idealist. Dat kan iemand zijn van de vakbond of die ene figuur uit je ondernemingsraad. Pushers zijn vooral op zoek naar joiners in het stille midden. Op die joiners oefenen ze druk uit.  

 

Wil je voorkomen dat de tegenstellingen groeien en de groep joiners groeit, ligt daar je kans als ondernemer, stelt Brandsma: zoek dat stille midden op. ‘Want’, zegt ook hoogleraar sociale psychologie Kees van den Bos van de Universiteit Utrecht: ‘je wilt niet dat groepen mensen echt tegenover elkaar gaan staan binnen je bedrijf. Het gevolg kan morele verachting van de andersdenkende zijn. En dan ben je nergens meer in een gesprek.’   

Polarisatie – waar hebben we het eigenlijk over Zoveel hoofden, zoveel zinnen, dat zijn we wel gewend. Ook denken in meerderheden en minderheden vinden we nog overkomelijk. Dat ondervindt iedereen aan den lijve, heel simpel al bij besluiten die genomen worden met meeste stemmen gelden.
Maar verdiepen de tegenstellingen zich, krijgt de emotie de overhand en voelt toegeven aan de ander als het opgeven van je identiteit, dan is sprake van polarisatie. Meestal heeft het woord betrekking op kwesties in de samenleving: zwarte piet, vaccinatie of oplossingen voor de stikstofproblematiek. 

Overtuiging: Daar is die module conflictmanagement toch voor? 

Tip: Laat je conflictmanager maar thuis

Als je groeiende tegenstellingen – polarisatie dus – wilt bestrijden, pas dan vooral níet toe wat je geleerd hebt tijdens je klasje conflictmanagement, zegt Brandsma. Misschien klinkt dat verrassend, maar volgens de filosoof werken een ‘normaal conflict’ en polarisatie heel anders. ‘Een conflict kent  probleemeigenaren, een plaats en een tijd. Een voorbeeld: die heftige woordenwisseling tussen de ondernemingsraad en het managementteam die plaatsvond op het hoofdkantoor tijdens de vergadering van 2 september 2021. Er is altijd sprake van rationele belangen. Dan kun je op zoek naar de common ground. Bij polarisatie is die rationaliteit er niet. Daarom werkt conflictmanagement hier niet.’ 

 

Waar je in een conflictsituatie iets hebt aan een bruggenbouwer, werkt dat in een polarisatiesituatie juist contraproductief. Brandsma: ‘Het probleem wordt in zo’n situatie namelijk bij de bruggenbouwer gelegd: Mensen zeggen: ‘Ik ben heel benieuwd of het jou gaat lukken. Aan mij zal het niet liggen.’ Je belandt dan eigenlijk in een gijzelingspositie. Want zie maar eens zoveel sympathie aan beide kanten te winnen, dat ze bereid zijn in gesprek te gaan. Daarin zijn de extremen helemaal niet geïnteresseerd. Sterker nog, dat zou het ergste zijn wat ze kan overkomen. Dat je je tegenpool kwijtraakt omdat-ie zegt: ‘Ah, je hebt ook eigenlijk wel gelijk.’ Dan ben je je positie kwijt, zelfs een deel van je identiteit.’  

 

De beste kandidaat om in zo’n situatie zondebok te worden, ís die bruggenbouwer. ‘Die valt als het ware boem! door het hele systeem naar beneden. En hij krijgt ook nog te horen: ‘Jij hebt al die tijd niet gekozen, je was sowieso niet te vertrouwen.’’ 

Boze medewerkers van Air France-KLM scheurden in 2015 directeur Pierre Plissonnier de kleren van het lijf. Ze waren boos over de aangekondigde ontslagen bij het bedrijf

Boze medewerkers van Air France-KLM scheurden in 2015 directeur Pierre Plissonnier de kleren van het lijf. Ze waren boos over de aangekondigde ontslagen bij het bedrijf

Overtuiging: ‘Dit is onbegonnen werk. Ik krijg die heethoofden nooit op een lijn.’

Tip: Heb geduld en luister oprecht 

Als ondernemer kun je groeiende tegenstellingen wel degelijk bestrijden. Beter nog is ze te voorkómen. Dan moet je wel een flinke portie geduld hebben en vooral: écht goed luisteren naar het stille midden van je bedrijf.  

Brandsma: ‘Ga erin staan en vraag eens rond: wat vind jij eigenlijk? Wat betekent dit voor jou persoonlijk, waar worstel je mee? Dan voelen mensen: dat kan dus óók. Ik hoef niet voor of tegen dit besluit te zijn. Neem die worsteling van het midden serieus, dát is depolariseren.’  

 

En dan komt volgens Brandsma het allerbelangrijkste: ‘Zó goed en geduldig luisteren dat je de vraagstukken van het midden weet te verwoorden.’ 

Die stap is cruciaal, zegt ook hoogleraar Van den Bos. Want wanneer mensen op de werkvloer zich niet serieus genomen voelen door het management, kan dat er volgens hem toe leiden dat ze de organisatie ‘fysiek of mentaal verlaten’.  

 

Hoe anders is dat als medewerkers zich gehoord voelen. Van den Bos: ‘Als mensen voelen: ik ben eerlijk en rechtvaardig behandeld want er is oprecht naar mij geluisterd, dan kunnen ze tegenvallende uitkomsten beter hebben. Het slimste is dus om polarisatie waar nodig te voorkómen.’  

Volgens het boekje Johan Remkes depolariseerde voorbeeldig toen hij met de boeren onderhandelde over een oplossing voor het stikstofvraagstuk. Dat vindt filosoof Bart Brandsma. Remkes zei: ‘Op het platteland leeft het sentiment dat er randstedelijke opvattingen zijn over waar het allemaal naartoe moet, en dat de boer daarvoor op moet draaien.’ ‘Daarmee verwoordde hij de pijn en vraagstukken van het midden van de boerenwereld en tilde ze naar een hoger plan. Het resultaat: men voelde zich begrepen’, aldus Brandsma. 

Nog een tip: Ga zélf het gesprek aan

Als ondernemer heb je volgens Bart Brandsma nogal wat soft skills nodig. ‘In tegenstelling tot een rationele, neutrale bruggenbouwer ben je empathisch, uitnodigend en meelevend. Als in: ik worstel persoonlijk met het volgende vraagstuk. Willen jullie met me meedenken? Wat vinden júllie hier nou van? Een bruggenbouwer begrenst juist. Die zegt: hier moet het over gaan.’  

 

Betteke van Ruler heeft ook een tip. Ze is emeritus hoogleraar Communicatiewetenschap en coacht communicatieprofessionals. ‘Sla die gepolariseerde discussie over coronacomplottheorieën maar gewoon over en stel jezelf de vraag: welke zorgen en gevoelens zitten hier ónder? Bij corona leefde bijvoorbeeld de angst voor onvruchtbaarheid door vaccinatie. Daar kun je wél over praten.’  

 

En als er sprake is van bedreigingen van buitenaf is het voor ondernemers zaak het gesprek niet over te laten aan woordvoerders. ‘Kom als baas zélf tevoorschijn, stel oprechte vragen en bejegen de ander respectvol. Zelfs wanneer je te maken hebt met gewelddadige actievoerders en draaiende camera’s.’  

 

Tot slot: Polarisatie is óók ontwikkeling en innovatie

Polarisatie is niet goed of slecht, zegt Brandsma. Want polarisatie betekent ook ontwikkeling. ‘Nelson Mandela heeft geweldig gepolariseerd, maar eindigde zijn leven als grote bruggenbouwer en leider van het midden.  

Polarisatie kan ook innovatie in het bedrijfsleven aanjagen. Zonder druk van polariserende krachten rond verduurzaming, waren de technieken om over te kunnen schakelen van fossiele naar duurzame energiebronnen veel later tot stand gekomen, of misschien zelfs niet.’

 

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.

Handig: de wekelijkse Forum-alert

Meld je aan voor de nieuwsbrief en ontvang de gratis updates.

bilderbergconferentiepolarisatie