Nikolaas Vles (NIZO): ‘Ik wil onder de mensen zijn’

Al jong wist Nikolaas Vles mensen mee te krijgen – op het sportveld, tijdens discussies en later als advocaat. Maar het was pas als ceo in het bedrijfs­leven dat hij zijn talent optimaal kon benutten. Sinds 2023 leidt hij onderzoeksinstituut NIZO, waar wetenschappers werken aan oplossingen voor wereldwijde voedselvraagstukken.

Toen onlangs zijn tienjarige zoon – de oudste van twee jongens en een meisje – thuis kwam na een slaapfeestje, zag Nikolaas Vles even zijn jongere zelf. ‘Op zijn buik was met stift een of andere leus geschreven vanwege een verloren weddenschap, of zoiets. En om half tien zegt ie: ik heb nog niet getukt, papa. Op dat soort momenten kijkt mijn vrouw Frederique me altijd aan met een blik van: dit komt van jouw kant, hoor.’ Lachend: ‘Ik was ook niet altijd braaf.’

‘t Gooi

Vles groeide op in Bussum, als de middelste van drie broers. Zijn vader was advocaat en zijn moeder had een organisatiebureau voor zakelijke events. ‘Ik vind dat altijd wel een beetje moeilijk hoor, dat Gooi’, reageert Vles op de vraag in hoeverre het bevoorrechte milieu van zijn jeugd hem heeft gevormd. ‘Er zit toch een stigma aan. Ja, ik ben opgegroeid in een gespreid bedje. Maar de bedrijven waar ik in mijn carrière terecht ben gekomen, waren dat niet. Ik heb er wel altijd hard voor moeten werken.’

Zijn hobby om zogeheten ‘ultra-marathons’ te rennen, illustreert goed wat we ons bij dat harde werken van Vles moeten voorstellen, vindt zijn vrouw. Hij rende eens 66 kilometer in de Dolomieten in Italië en 100 kilometer in Noord-Finland. Op de vraag wat hij daaruit haalt: ‘Het is de combinatie van de fysieke en mentale uitdaging met de rust en eenvoud tijdens het rennen op prachtige trails. Zo ontstaat er ruimte om mijn gedachten op een andere manier te benaderen.’

Eigen verantwoordelijkheid

Streng waren zijn ouders niet. ‘Binnen kaders mochten wij vrij veel zelf besluiten. Mijn ouders waren heel erg van de eigen verantwoordelijkheid. Ik hoefde bijvoorbeeld niet op een bepaalde tijd thuis te zijn, maar kreeg te horen dat mijn keuzes consequenties zouden hebben.’

Dat laatste dwong Vles soms tot creatieve oplossingen. Toen hij als puber eens spontaan besloot om bij zijn vriendinnetje te blijven slapen, wilde hij zijn ouders niet wakker bellen. Maar ja, appen kon nog niet. ‘Het leek me de beste oplossing om ze een fax te sturen. Toen mijn vader ‘s nachts het telefoonboek wilde pakken om het lokale nummer van de politie te zoeken, zag hij zo’n opgerold faxje liggen met de boodschap: geen zorgen.’

Competitie

‘Een mild, slim en sociaal kind’, zo omschrijft zijn vader hem. Sport, vrienden en school – het ging hem allemaal gemakkelijk af. ‘En dat merkte ik wel, want mijn oudere broer ging het minder gemakkelijk af. Daar zat wel eens spanning. Ik heb mezelf later kwalijk genomen dat ik te veel de competitie heb opgezocht. Van hem winnen met sport, net wat slimmer, wat handiger te zijn vond ik leuk. Om daar iets anders mee om te gaan heb ik moeten leren.’

Is de spanning tussen jou en je broer inmiddels uit de lucht?
‘Jawel. Hij woont in Australië, maar we hebben elkaar laatst nog gezien. Dat was ontzettend leuk. Familiepatronen blijven, dus iedereen pakt weer zijn rol van hoe het vroeger was. Bepaalde gevoeligheden liggen er nog steeds. Maar het was heel dierbaar om hem weer te zien. Ik ben heel blij dat die relatie er toch is. Het heeft allemaal een plek gekregen.’

Zijn er ook familiepatronen die met jouw plek als middelste kind te maken hebben?
‘Ik was wel een typisch middelste kind, denk ik. In die zin dat ik van nature de harmonie wil bewaren. Ik vind het fijn als de rest gewoon gelukkig is. Ik ben heel graag aan het woord, maar als ik bij mijn broers ben, dan ben ik stil. Want mijn broers praten ook heel graag. Dat is wel voor een deel onze familiedynamiek.’

Helpende lijnen

Waar hij als kind in elk geval wel van zich liet horen, was op het hockeyveld. Het leiderschap zat er bij Vles toen al in. Zo genoot hij van de rol die hij kreeg in het tweede team van zijn hockeyclub, nadat hij op eigen initiatief afscheid had genomen van het eerste – hij vond dat ie daar te veel voor moest opgeven, zoals toneel- en cellolessen. ‘In het tweede team was ik een van de beteren, dat vond ik leuk. Maar ik kon het team ook echt op sleeptouw nemen.’

De weg die hij aflegde naar het zakelijk leiderschap verliep via de advocatuur. Na een studie rechten werkte hij zeven jaar voor het Nederlandse kantoor Stibbe Advocaten. In die tijd woonde hij een klein jaar met zijn vrouw, die toen eveneens advocaat was, als gedetacheerde in Moskou.

Pas in 2014 stapte hij over naar het bedrijfsleven. Hij klom op tot senior vice president bij het Amerikaans-Israelische food-techbedrijf ICL Food en werd ceo bij achtereenvolgens melkpoederproducent NutriDutch, de Oostenrijkse melkeiwitspecialist Prolactal en sinds 2023 voedingsinnovatiebedrijf NIZO.

‘Ik vind dat ook gewoon leuk, dat spel van de onderhandeling’

Waarom koos je voor een studie rechten?
‘Ik vond debatteren en onderhandelen leuk. Daarnaast bied je als advocaat echt een service – je bent van toegevoegde waarde door iets voor elkaar te krijgen. Dat gaat over onderhandelen, dat zit er echt wel in bij mij. Mijn vrouw laat dat soort dingen steevast aan mij over. Ik vind dat ook gewoon leuk, dat spel van de onderhandeling.’

Toch stapte je over naar het zakenleven.
‘Ik hield als advocaat van de overnames. Daarbij ga je vol voor iets, dag en nacht, tot het in de krant staat. Dat geeft een geweldig gevoel. Maar ik liep wel tegen bepaalde dingen aan. Het is heel makkelijk om nu te zeggen dat het in de advocatuur allemaal geld gedreven is, maar het was het wel een beetje. Ik vond vooral dat ze helemaal niet bezig waren met het bedrijf. Advocaten zijn goede experts, maar over het algemeen geen goede managers. Ik vond het juist wél leuk om met de mensen bezig te zijn; ik zorgde voor de stagiaires en secretaresses, zat in de aannamecommissies, organiseerde de bedrijfsuitjes. Toen ik naar andere functies ging kijken, besloot ik dat ik onder de mensen wil zijn. Ik dacht: als ik meer impact wil maken, moet ik echt de business in.’

Wat betekent dat voor jou, ‘impact maken’?
‘Ik vind het fijn om bezig te zijn met een betere wereld. Specifiek betekent dat voor mij als ceo van NIZO de ontwikkeling van alternatieve eiwitten. Hoewel ik liever redeneer vanuit voedselzekerheid dan vanuit duurzaamheid. Want ik heb veel te maken gehad met boeren, en voor hen is duurzaamheid een lastig onderwerp. Zij denken dat ze overal de schuld van krijgen en worden tegengewerkt. Maar als je doel voedselzekerheid is, heb je alles nodig, ook de zuivel- en vleesindustrie. Daarom zeg ik graag dat alternatieve eiwitten complementair zijn aan de dierlijke variant.’

Liefde voor koeien

Zijn toewijding aan een bepaalde bedrijfsmissie komt bij Vles altijd voort uit het werk zelf – niet andersom. ‘Je komt ergens terecht, dat gaat goed, dan krijg je waardering en voel je dat je iets toevoegt. Tijdens mijn vorige baan, die draaide om melkpoeders en zuivel, stopte ik eens langs de weg naast een weiland met koeien. Tegen Frederique zei ik: moet je nou kijken wat een prachtig beest. Dat vind ik ook echt, nog steeds.’

Verbinding met mensen

Er is één ding dat altijd terugkomt, de reden waarom hij de advocatuur verliet: zijn passie voor mensen. Dus toen hij bij ICL de leiding kreeg over tachtig man, verspreid over de hele wereld, onderhield hij het contact niet van achter zijn laptop met calls. Hij vloog drie jaar lang van Europa naar Zuid-Amerika, Noord-Amerika, Japan en weer terug. ‘Het reizen was leuk, maar ik wilde vooral gewoon bij de mensen zijn, met het team de beslissingen nemen.’

Nu zijn het de honderd wetenschappers, labmedewerkers en technologen van NIZO die hem begeesteren. Die werken momenteel onder zijn leiding aan een nieuwe ‘opschalingsfabriek’, bedoeld voor startups die, zoals de meeste, moeite hebben om de vertaalslag te maken naar de industrie. ‘Ik heb nog nooit zo’n passievolle groep gehad als hier. Ze zijn echt heel begaan. Niet alleen met het bedrijf, maar ook hun bijdrage aan een betere wereld.’

‘Ook op moeilijke momenten neem ik verantwoordelijkheid’

Hoe gaat een harmoniegerichte ‘mensenmanager’ om met lastige beslissingen, zoals het ontslaan van personeel?
‘Ik vind dat je als eindverantwoordelijke de richting moet uitzetten, durven veranderen en harde beslissingen moet kunnen nemen. Als ik denk dat het het beste is voor het bedrijf en meestal ook voor de persoon zelf, kan ik daar goed mee omgaan. Er zijn wel factoren waarvoor ik gevoelig ben. Zoals wanneer iemand boven de zestig is, die vindt niet makkelijk een andere baan. Dat laat me niet koud. Maar ik heb de verantwoordelijkheid en dit hoort erbij.’

Die balans tussen zakelijkheid en menselijkheid werd tastbaar bij het Oostenrijkse Prolactal, waar hij dertig van de tweehonderd man ontsloeg. Dit waren voor hem geen anonieme werknemers, omdat hij twee keer per week de fabriek bezocht. Dat deed hij om zijn Duits te verbeteren en het proces, maar bovenal de mensen te leren kennen. ‘Het werd ook een manier om boodschappen in de organisatie te brengen. Ik kon transparant uitleggen waar ik mee bezig was: waar ik heen wilde, waarom we bepaalde keuzes maakten. En ook op moeilijke momenten neem ik verantwoordelijkheid door uit te leggen welke functies veranderen en dat dit mensen zal raken.’

Rare carrière

Ceo bij een voedings- of biotechbedrijf als FrieslandCampina, DSM, Unilever of Danone – het lijkt een logische volgende stap in de carrière van Vles. Zelf zegt hij: ‘Ik zal niet zo snel in een functie terechtkomen bij een heel groot bedrijf waar je ver van de business af staat. Het moet wel tastbaar zijn. En voor de rest heb ik geen flauw idee. Voorlopig kan ik hier nog mijn ei kwijt. We zetten in op groei.’

Het is sowieso niet zijn stijl om verder vooruit te kijken dan vijf jaar. ‘Ik heb eigenlijk best een rare carrière gehad. Dat vind ik veel leuker, om op een gegeven moment te beseffen van: oh, kijk eens hoe ik hier terecht ben gekomen. Als je niet vooruit plant, ben je veel flexibeler, denk ik. Ik vind dat je open moet staan voor wat er op je pad komt. En hard je best moet doen.’

Wie is Nikolaas Vles?Op het Gemeentelijk Gymnasium Hilversum ontwikkelde Nikolaas Vles (1981) al vroeg interesse in debatteren. Een studie rechten, die hij volgde aan de Universiteit van Amsterdam, was een logische volgende stap. Bij Stibbe Advocaten (2007-2014) specialiseerde hij zich in bedrijfsrecht en internationale transacties. Na een detachering in Moskou en Londen stapte hij in 2014 over naar de voedingsindustrie bij ICL Food Specialties. Hierna volgden ceo-functies bij zuivelbedrijven NutriDutch en Prolactal. Sinds 2023 is Vles ceo van NIZO, een Nederlands onderzoeksinstituut voor voedselinnovatie. Vles is getrouwd met Frederique, samen hebben ze drie kinderen.