Eric Wiebes: ‘Ik moet vaker nee zeggen’

Staatssecretaris van Financiën Eric Wiebes vindt het hoog tijd om de zolder van het belastingstelsel op te ruimen. Er moet veel minder op arbeid en ondernemen worden belast, want dan kunnen er weer makkelijk mensen worden aangenomen. 'De wig hebben we zelf gemaakt, en moeten we nu zelf te lijf.'

Na het aftreden van Frans Weekers als staatssecretaris van Financiën maakte Eric Wiebes de overstap van het Amsterdamse stadhuis naar het Haagse ministerie. Daar zit hij in een kamer vol Mondriaans: stoelen en schilderijen. Hij begon halverwege de kabinetsperiode met de opdracht om de Belastingdienst op orde te brengen. Nu wil hij ook nog het belastingstelsel herzien. De uitkomst daarvan moet zijn dat er minder op arbeid en ondernemen wordt belast, en dat dit leidt tot honderdduizend banen erbij.

Meneer Wiebes, wat dacht u: Laat ik het mijzelf eens moeilijk maken?
'Ja, ik heb het mezelf aangedaan. Er was hier niemand die het over een stelselwijziging had toen ik aantrad. Maar ik vind dat echt nodig, dus dan moet je ook niet zeuren dat je het druk hebt.'

'Er waren genoeg mensen die zeiden: 'Gut, denk je dat je succes zult hebben als je middenin een kabinetsperiode met een stelselwijzing begint?' Mijn antwoord is dan: 'Denk je dat we ooit succesvol zijn als we er niet gewoon eens aan beginnen?' Ik vind dat we ertoe verplicht zijn. Er is geen Nederlander te vinden die denkt dat wij het ideale belastingsysteem hebben.'

Is het niet beter om te wachten op betere tijden?
'Nee, want het plan voor het repareren van het dak moet gereed zijn als het nog regent. Straks breekt de zon door en is er ineens lastenverlichting, en dan hebben we niks liggen. Dat zou zo maar eens volgend jaar kunnen zijn. Sterker: we hadden dit jaar al een lastenverlichting van 1 miljard euro. Misschien hadden we dus vorig jaar al moeten beginnen.'

U zegt eigenlijk dat uw voorgangers het niet goed hebben gedaan.
'Ik zeg dat de zolder van het belastingstelsel om de zoveel jaar moet worden opgeruimd. Iedereen zet de zolder vol, dat is niemand kwalijk te nemen. Er zijn ook allemaal goede redenen geweest om aan het belastingstelsel te sleutelen, maar als totaal is dat stelsel nu aan een opruiming toe. Het moet eenvoudiger en het moet de economie minder belemmeren.'

'Ik noem de wig, het verschil tussen de loonkosten en het nettoloon, bijvoorbeeld een draaideurcrimineel. Door de wig vermindert de arbeidsdeelname, waardoor mensen zijn aangewezen op sociale voorzieningen. Daardoor groeit de wig verder, enzovoort. Die wig hebben we zelf gemaakt en moeten we zelf te lijf.'

Een mechanisme om dat te voorkomen is toch veel handiger?
'Dat is er al: de staatssecretaris van Financiën. Die moet vaker 'nee' zeggen en heeft bij nieuwe aanpassingen een uitvoeringstoets nodig om dat ook te kunnen doen. De afgelopen jaren zijn er wel heel veel complexe dingen toegevoegd aan het stelsel, en zijn de lasten op arbeid te hoog opgelopen. Er is veel tegelijkertijd, vaak en ingewikkeld veranderd.'

'Ik zal niet meteen mijn zin krijgen en zal er keihard aan moeten trekken. Want iedereen staat altijd klaar om van alles te fiscaliseren.'

Uw coalitiegenoot de PvdA bijvoorbeeld. Is een verandering dan wel haalbaar?
'In de brief over de stelselwijziging presenteer ik acht keuzes. Dat waren voor een deel deuren die politiek lang gesloten waren, en die zijn allemaal van het slot. Die keuzes worden door het kabinet gedragen. De twee partijen hebben laten zien dat ze sterk zijn in het positief uitruilen. Maar de stelselwijziging kan niet alleen met de huidige coalitie. Er gaan generaties overheen.'

Maakt u dat dan wel mee?
'Ik en mijn opvolger moeten de maatregelen doorvoeren. Binnen tien jaar kan dan het baneneffect van de stelselwijziging zichtbaar worden.'

U wilt arbeid en ondernemen minder belasten. Voelt u iets voor een vlaktaks?
'Voorop staat dat de stelselwijziging tot een lastenverlichting op arbeid van 15 miljard euro moet leiden. Dat levert honderdduizend banen op. Dat doel moeten we voor ogen houden. De rest zien we wel als alles wordt doorgerekend en we gaan puzzelen met het CPB. In eerste reactie zeg ik dat een vlaktaks leidt tot koopkrachtverlies aan de onderkant van de samenleving. Dat kun je opvangen met meer toeslagen, maar daar wilden we als kabinet juist vanaf.'

U wilt meer geld binnenhalen via de btw. Bedrijven die nu profiteren van het lagere btw-tarief zullen daar niet blij mee zijn.
'Er zijn altijd partijen met een specifiek deelbelang. Een stelselwijziging lukt alleen als we afspreken dat we het totaalresultaat zo waardevol vinden dat we de dingetjes waar we minder blij mee zijn accepteren. Als je onderdelen als taboe beschouwt, komen we er nooit. De arbeidslasten zijn de belangrijkste lasten die ondernemers hebben. Uiteindelijk gaan de totale lasten omlaag: dat moet ondernemers toch aanspreken.'

Voor de eerste levensbehoeften wilt u het lage tarief handhaven.
'Deels omdat dit van belang is voor ondernemers in de grensstreek. Aan die groep moest ik meteen denken omdat die eerder werd getroffen door de hogere accijns op diesel en lpg. Dat was een pijnlijke maatregel die ik desondanks heb moeten doorvoeren. Natuurlijk was die accijnsverhoging niet in hun belang, maar de omzet die zij mislopen is niet alleen het gevolg van tanken over de grens. Er is een langjarige trend van minder brandstofgebruik gaande, vooral in grensstreken waar de economie niet meezit.'

In de brief over de stelselwijziging die Wiebes aan de Tweede Kamer heeft geschreven, worden meerdere keuzes genoemd om de verlaging van de belasting op arbeid en ondernemen te compenseren. Er zou bijvoorbeeld meer 'groen' belast kunnen worden. 'Maar', zegt Wiebes, 'we doen het op dat vlak al goed binnen Europa, waar we op een derde plaats staan. Groen belasten mag er niet toe leiden dat bedrijven wegvluchten uit Nederland. Groene groei is alleen mogelijk als bedrijven in Nederland blijven. Daarom hebben maatregelen die in Europees verband worden genomen de voorkeur.'

Een andere optie is de uitbreiding van de gemeentelijke belastingen. Het bedrijfsleven is daar huiverig voor: gemeentelijke belastingen onttrekken zich aan de controle van 'Den Haag' en hebben de neiging om elk jaar te stijgen voor het lokale bedrijfsleven. Is Wiebes daar niet bang voor? 'Je kunt een mechanisme inbouwen om te zorgen dat de uitbreiding juist bijdraagt tot kostenbewustzijn bij gemeenten. Als eis zou je bijvoorbeeld kunnen stellen dat de lasten eerlijk verdeeld moeten worden over burgers en bedrijven. Iedereen moet er iets van voelen, dan kunnen belastingen bij de lokale verkiezingen ook een rol spelen.'

Momenteel loopt er nog een onderzoek naar het fiscale instrumentarium voor ondernemers. Volgens Wiebes is dat instrumentarium bedacht om de doorgroei van ondernemingen te stimuleren, maar blijkt in de praktijk dat die doorgroei juist wordt belemmerd. De zelfstandigenaftrek wordt bij dat onderzoek betrokken. 'Let wel, ik wil niet de fiscale voordelen voor ondernemers weghalen, dat zou onwaarachtig zijn als ik zeg dat ik de economie wil stimuleren. Maar ik wil wel kijken naar de vorm.'

U wilt minder zzp'ers en meer zelfstandigen mét personeel?
'Nee, dat is niet mijn doel. Verreweg de meeste zzp'ers zijn er niet vanwege een belastingvoordeel, maar omdat de economie behoefte heeft aan mensen die ondernemen, innoveren, taken verrichten die moeilijk in loondienst kunnen, en flexibel zijn. De zzp'er is niet meer uit de samenleving weg te denken.'

Al die plannen, en dan verandert er volgend jaar niet veel op fiscaal vlak.
'Ik heb bewust voor een rustig belastingjaar gekozen. Alles weer overhoop halen aan de vooravond van een grote zolderopruiming leek me niet nuttig. De Belastingdienst moet bovendien nog bijkomen van alles wat de afgelopen jaren is ingevoerd, de ambtenaren moeten gewoon eens werk kunnen afmaken.'

'Sommige dingen worden volgend jaar wel eenvoudiger gemaakt, zoals het pensioen in eigen beheer. Daar worden we allebei gek van: ondernemers en de Belastingdienst. Ik ben zelf acht jaar ondernemer geweest met een pensioen in eigen beheer. Dat leverde genoeg stof op om stapelgek van te worden.'