Elf maanden Kabinet-Schoof: Wat leverde het op?

Het extraparlementaire kabinet-Schoof van PVV, VVD, BBB en NSC hield het nog geen jaar vol. Wat heeft deze kortstondige regerings­periode opgeleverd voor cruciale thema’s in het Nederlandse bedrijfsleven?

Instabiliteit als rode draad

Tijdens het Kamerdebat over de val van zijn kabinet noemde demissionair premier Schoof het vertrek ‘onnodig en onverantwoord’. In zijn woorden: ‘We staan nationaal en internationaal voor grote uitdagingen, en meer dan ooit is besluitvaardigheid vereist voor de veiligheid, de weerbaarheid en de economie, in een snel veranderende wereld.’ Zo verwoordde ook VNO-NCW-voorzitter Ingrid Thijssen het begin deze maand in een interview met De Telegraaf: ‘Waar het land belang bij heeft, is stabiel beleid: navolgbaar en voorspelbaar, niet dat in één nacht of avond alles anders wordt.’

Met nieuwe verkiezingen op 29 oktober is de kans groot dat de continuering van beleid weer een jaar op zich laat wachten, zeker als bepaalde beleidsterreinen controversieel worden verklaard. Bovendien kan een nieuwgevormde regering ook weer een heel andere koers gaan varen. Heeft het vorige kabinet het afgelopen jaar eigenlijk voortgang geboekt op terreinen die voor het Nederlandse bedrijfsleven belangrijk zijn, zoals de stikstofaanpak, regeldruk en het stimuleren van een innovatieve economie?

de vraag is of het allemaal juridisch haalbaar is

Stikstof: veel plannen, weinig zekerheid

De stikstofaanpak was, naast het migratievraagstuk, de heetste aardappel voor het kabinet. Nederland moet in 2030 grofweg de helft minder stikstof uitstoten dan in 2019, maar volgens de langverwachte plannen die minister Femke Wiersma (BBB) begin mei presenteerde, wordt dat doel pas in 2035 gehaald. De regering wil daarnaast gaan afrekenen op emissies, niet op de waarden die neerdalen (zie kader). Een nieuw vergunningsstelsel moet de kritische ondergrens van de toegestane uitstoot oprekken.

De grote vraag is of dit standhoudt voor de rechter. Juristen twijfelen, en bedrijven en milieuorganisaties hebben al met rechtszaken gedreigd. VNO-NCW en de provincies vinden Wiersma’s plannen, die ze zelf een ‘startpakket’ noemt, om die reden volstrekt onvoldoende. Door de grote onduidelijkheid over de juridische haalbaarheid van de plannen kunnen bedrijven onvoldoende aan de slag. Woningbouw- en infrastructuurprojecten, die bijvoorbeeld stil waren komen te liggen in afwachting van nieuwe regels, hebben nog steeds geen zekerheid dat ze verder kunnen. Dat is de voornaamste kritiek. Daarbij komt dat er lang niet genoeg geld is om de halvering van de uitstoot te realiseren. Wiersma heeft een paar miljard beschikbaar, maar naar schatting is wel het tienvoudige nodig.

Stikstof meten: uitstoot of neerslag?De stikstofaanpak draait om het beperken van schade aan natuurgebieden. Daarbij is er een fundamenteel verschil: sturen op uitstoot (emissie) of op neerslag (depositie). Emissiesturing richt zich op wat een bedrijf aan stikstof uitstoot; depositiesturing op waar die stikstof uiteindelijk neerkomt – iets dat sterk afhangt van wind, weer en andere variabelen.

Energietransitie: eerste stapjes tegen netcongestie

Het afgelopen jaar is ook een begin gemaakt met de uitbreiding van het elektriciteitsnet en de aanpak van netcongestie, een van de andere meest prangende problemen voor bedrijven, dat ook hun verduurzaming belemmert. Naar schatting wachten bijna tienduizend bedrijven momenteel op een aansluiting op het stroomnet. Samen met netbeheerder TenneT, gemeenten en provincies is dit voorjaar een plan aangekondigd om door aanpassing van wetgeving en andere maatregelen de samenwerking te stroomlijnen en projecten te versnellen. Concrete resultaten hiervan moeten echter nog blijken.

Regeldruk: ambities, maar nog geen verlichting

De regeldruk zou omlaag gaan (een stokpaardje dat door veel vorige kabinetten steevast werd beloofd). In februari stemde de Kamer in met een motie om vóór eind volgend jaar 20 procent van de onnodige regeldruk in negen mkb-sectoren te verminderen. Afgelopen maart stuurde de minister van Economische Zaken een inventarisatie naar de Kamer van de regeldruk in het mkb en voorstellen om deze te verminderen. Opvallend: Nederland blijkt vooral bij het invoeren van EU-regels het braafste jongetje van de klas te zijn en lijkt die strenger te interpreteren dan andere landen, wat de regeldruk verhoogt.

Het onderzoek ligt nu bij de Kamercommissie ter behandeling. In maart stemde de Kamer ook in met de instelling van een permanent Adviescollege (ATR) dat de regeldruk moet toetsen en nu meer bevoegdheden krijgt. De regeldrukmonitor van het ministerie is sinds het najaar niet meer bijgewerkt, maar de kosten van regeldruk namen in de voorgaande maanden nog vooral toe, zo blijkt uit de monitor.

ook de raad van state waarschuwde dat de uitgaven op langere termijn te veel oplopen

Lastenverlichting: netto gemengd beeld

De in het regeerakkoord beloofde lastenverlichting voor het bedrijfsleven pakte in de uitgewerkte Voorjaarsnota gemengd uit. Zo wordt de afschaffing van eigen aandeleninkoop teruggedraaid, gaat de energiebelasting omlaag met 200 miljoen euro per jaar en is er een motie aangenomen dat voorlopig de CO₂-heffing niet wordt verhoogd.

Ook de btw-verhoging op sport, cultuur en media is van de baan. Daar staat tegenover dat de mkb-winstvrijstelling wordt verlaagd, de bpm-vrijstelling voor bedrijfsauto’s vervalt, en de renteaftrekbeperking in de vennootschapsbelasting wordt verhoogd. Een deel van de beloofde lastenverlichtingen voor werkenden (4,5 miljard euro) heeft het kabinet afgelopen najaar doorgeschoven naar de komende jaren.

Overigens bekritiseerde ChristenUnie-Kamerlid Pieter Grinwis de coalitie als het ‘Klarnakabinet’, vanwege de vele miljarden aan lastenverlichting en belastingverlagingen zonder de benodigde doorrekening. ‘Eerst kopen en dan later de rekening betalen. (…) Terwijl elke rekenmeester zei: het is niet nodig. Dit kabinet heeft ook nog eens de inflatie aangejaagd. Regeren is geen gratis bier uitdelen.’ Ook de Raad van State waarschuwde in een reactie op het Voorjaarsakkoord dat de regering de uitgaven op langere termijn te veel laat oplopen.

Innovatie en economische weerbaarheid: goede voornemens, bescheiden uitvoering

Een van de andere speerpunten van het kabinet-Schoof I was het vergroten van de strategische weerbaarheid tegen internationale dreiging vanuit bijvoorbeeld Rusland, maar ook de druk van economische wereldspelers als de VS en China. Het kabinet onderschreef in grote lijnen de conclusies en aanbevelingen van het rapport van Mario Draghi, dat afgelopen najaar verscheen. In dat rapport analyseert Draghi in opdracht van de Europese Commissie de zwakheden en de grote kennis-, financiële en productiviteitsachterstand van de EU.

Om de kloof met China en de VS te dichten, moet Nederland investeren in defensie, cyberveiligheid, cruciale infrastructuur en kennisvergroting. Het kabinet beloofde daarom serieus werk te maken van het verbeteren van de Nederlandse concurrentiepositie. Die is internationaal gedaald van plek vijf naar negen. Meer geld voor Invest-NL en een nieuw topsectorenbeleid moeten van ons land een innovatieve economie maken.

Van dat topsectorenbeleid is nog weinig vernomen. Wel opende voormalig PVV-minister Dirk Beljaarts een handelskantoor in de Amerikaanse staat Arizona om Nederlandse chipbedrijven te ondersteunen. En afgelopen mei sloten Nederlandse techbedrijven en kennisinstellingen samenwerkingsovereenkomsten met partners in Singapore en Japan.

Ook trok het kabinet, zoals beloofd, 900 miljoen euro extra uit tot 2029 voor Invest-NL om innovatie aan te jagen. Daarentegen wordt het Nationaal Groeifonds afgebouwd, waardoor de vierde en vijfde subsidieronde vervallen en er 6,8 miljard euro minder beschikbaar is voor innovatieve projecten. Die 900 miljoen euro lijkt daarmee toch een beetje de bekende druppel op de gloeiende plaat. De Raad van State beoordeelde in een reactie op het Voorjaarsakkoord eveneens dat de regering te weinig investeert in structurele economische groei.

De regering nam zich verder voor reserves aan te leggen van voor de industrie cruciale grondstoffen. In navolging van de EU-lijst met 34 kritieke grondstoffen begon de overheid begin dit jaar met het inventariseren van de risico’s in de toeleveringsketen, alternatieve aanvoerlijnen en hergebruikopties. Maar uiteindelijk is dit natuurlijk iets wat vooral op EU-niveau geregeld moet worden, omdat we in Nederland geen van deze grondstoffen produceren of verwerken.

Vooruitzicht: alles ligt weer open

Met een kabinetsformatie in het verschiet en verkiezingen in aantocht, is het onzeker welk beleid straks wordt voortgezet of opnieuw wordt ingeruild. Veel dossiers zijn bovendien juridisch of politiek al omstreden. Zo is het nog maar de vraag of het verlieslijdende Tata Steel straks overheidssteun krijgt om te verduurzamen. Of dat dit dossier meteen controversieel wordt verklaard.
Voor het bedrijfsleven betekent de val van kabinet-Schoof vooral: nieuwe vertraging. En opnieuw een jaar wachten op duidelijkheid.

Commentaar VNO-NCWHoe nu verder met stikstof?
Het stikstofprobleem lossen we niet op met een wetswijziging of rekenkundige ondergrens maar met een samenhangend pakket: uitstootnormen, financiële regelingen en maatwerk liggen klaar. VNO-NCW roept de Kamer op om vaart te maken, zodat natuurherstel hand in hand gaat met investerende en groeiende bedrijven. Onze industrie en voedselproductie zijn essentieel voor banen, verdienvermogen en innovatie.
Minder regels? Nog niet bij dit kabinet
Het kabinet-Schoof beloofde minder regeldruk, maar echte verlichting bleef uit. Het wilde af van ‘nationale koppen’ op EU-regels, die zorgen voor extra lasten en oneerlijke concurrentie. Alleen de Kamer wist enkele koppen te schrappen. Dankzij moties van Kisteman en Vermeer ligt er een doel van 20 procent minder regeldruk en een plan voor sectorale uitwerking. Maar uitvoering blijft uit, terwijl de onderliggende rapporten al twee jaar op de plank liggen bij Economische Zaken.
Economische weerbaarheid vraagt om meer dan erkenning
Het kabinet onderkende de noodzaak van economische weerbaarheid, maar de uitvoering bleef beperkt. Investeringen in onderwijs, innovatie, infrastructuur en gezondheid zijn essentieel voor toekomstige welvaart. De industrie moet worden versterkt, met netverzwaring en Europese afspraken over energieprijzen. Digitale en circulaire transities verhogen productiviteit en duurzaamheid. Actieve inzet in Europa is nodig om onze concurrentiekracht te behouden.