Moeite met wakker worden? Dit was de wekker tijdens de industriële revolutie
foto: HH/Archief Spaarnestad, Jan de Jong
28-05-2019
Tik tik, wakker worden! Met een lange stok tikt de man op het raam. Tijd om op te staan. Tegenwoordig nemen wekker en smartphone het werk van deze vroege vogel op zich. Maar niet al te lang had deze zzp'er nog klanten. In de serie Het zit erop: de porder.
Tijdens de industriële revolutie werd het steeds belangrijker dat werknemers op tijd op het werk kwamen. Maar hoe doe je dat als je moeite hebt met opstaan zonder wekker of een haan? Dan huur je een menselijke wekker in. Dat kon je zelf doen, maar het kwam ook wel voor dat fabriekseigenaren er een inhuurden. Een wijkje van de porder kon zomaar 100 klanten bevatten die allemaal tussen 5 en 6 gewekt moesten worden. En met een salaris van 7 cent per klant per week kon het toch behoorlijk aantikken.
Tekst gaat verder na de foto
Leeuwarden 1947, een van de laatste porders in Nederland tikt zijn klant wakker
Foto: HH/Archief Spaarnestad, Jan de Jong
Uit bed gepord
Hoe porde de porder zijn klanten wakker? Dat kon door met een blaaspijp steentjes tegen het raam te schieten, met een korte knuppel op de deur te meppen of door met een lange porstok op het raam te tikken, zoals deze porder in Leeuwarden in 1947.
Het zit eropVroeger bepaalden ze het straatbeeld, vertrouwde ondernemers als de voddenboer, de schillenboer met zijn paard en wagen of de scharensliep. Zon, regen, wind, barre kou: altijd onderweg om brood op de plank te krijgen. Vaak zijn ze verdwenen zonder dat je het goed en wel door had. Ingehaald door de vooruitgang. De werkzaamheden worden nu machinaal gedaan, of het gebeurt zelfs helemaal niet meer. Of zou het toch...? Forum maakt een serie over de (bijna) verdwenen ambachten. Deel 5: de porder.
Pas als er een slaperig hoofd achter een gordijntje vandaan te zien was, wist de porder dat zijn missie was geslaagd. De allergrootste slaapkoppen bakten het zo bruin dat ze de porder een huissleutel gaven, zodat ze persoonlijk aan bed gewekt konden worden. En als er geen porder aanwezig was? Dan werd de stadsomroeper ingeschakeld, maar die maakte met zijn roeptoeter dan wel de hele buurt wakker.
Lekker meezingen over de porder met Johnny Jordaan
Vrouwelijke porders
Bij de beroepstelling van 1899 waren er rond de 160 porders in Nederland. Het werk van deze kleine zelfstandige ging vaak over van vader op zoon. Toch waren er ook vrouwelijke porders. Vooral weduwen die het financieel niet makkelijk hadden verdienden op deze manier bij. Maar wat een grote verantwoordelijkheid, want wie wekte de porder als hij of zij zich versliep?
Hij begon met een simpele zandsteen tussen 2 palen. Later kreeg hij zelfs een gemotoriseerde wagen en nu is de scharensliep uit het straatbeeld verdwenen.
