Forum 30 jaar: de stem van ondernemers en politici 

Het ondernemersmagazine Forum bestaat 30 jaar. Al drie decennia is het dé plek waar ondernemers en politici aan het woord komen en maatschappelijke thema’s kritisch worden belicht. We schrijven al die tijd over onderwerpen die van groot belang zijn voor onze lezers. Een terugblik op memorabele momenten waarin we met diepgravend onderzoek en heldere analyses ondernemers een stem gaven.

We onderzochten ondernemers én hun omgeving…

We deden vaak onderzoek naar hoe ondernemers over de politie denken, omgaan met cybercrime en welk cijfer ze hun eigen geluk geven. Een terugkerend onderwerp was de onroerendezaakbelasting (OZB) voor bedrijven. Niet per se een ‘sexy’ onderwerp dat je vaak bij avondtalkshows hoort, maar wel uiterst relevant voor ondernemers die jaarlijks een hogere aanslag op de mat vinden. Daarom dook Forum jaar na jaar de cijfers in. Niet als jaarlijkse klaagzang, maar als serieuze journalistieke speurtocht naar wat er in de gemeentelijke krochten gebeurt met de portemonnee van de ondernemer. Want de meeste media vertellen vooral het verhaal van de burger. Deze zoektocht leverde geregeld opgetrokken wenkbrauwen op. Zo onthulden we al in 2015 hoe gemeenten met financiële problemen structureel de OZB voor bedrijfspanden omhoog joegen, met Den Haag als koploper: daar ging het tarief in één klap met 22 procent omhoog. Het Rijk mocht dan een macronorm afspreken van maximaal 3 procent stijging, in de praktijk bleek die vaak net zo vrijblijvend als goede voornemens in januari. Ook in de jaren erna werd de OZB voor bedrijven gestaag gevolgd, geanalyseerd en – waar nodig – genadeloos gefileerd. Bijvoorbeeld in Ommen (26 procent!) of de bijzondere strategie van steden als Breda, waar woningbezitters werden ontzien, maar ondernemers een tandje bij moesten zetten. En dan is er nog de beleidsmatige creativiteit waarmee gemeenten de OZB inzetten. In Rotterdam en Apeldoorn bijvoorbeeld verschoof het gebruikersdeel van de belasting van huurder naar eigenaar – een slimme manier om leegstand te bestrijden.

…en soms onderzochten we politici

In 1999 besloot Forum een onderzoek te doen naar de economische kennis van Nederlandse politici. Het idee was simpel: een aantal Kamerleden bellen en hen vragen stellen over de basisprincipes van de economie. Wat bleek? De resultaten waren schokkend. Het werd al snel duidelijk dat de economische kennis van veel politici ernstig tekortschoot.

Op een vrijdag- en zaterdagochtend belde Forum in totaal tachtig Kamerleden. Van hen waren 37 bereid mee te doen. De vragen waren relatief eenvoudig: hoe groot is de staatsschuld, wat is het IMF, welke EU-landen doen niet mee aan de euro, wat is de omvang van de rijksbegroting? Daarna werd gevraagd of ze hun naam bij hun score wilden laten publiceren of liever anoniem wilden blijven. Het merendeel koos voor anonimiteit. Waarom? Omdat een meerderheid onvoldoende scoorde, ondanks een relatief milde beoordeling. Het was een pijnlijk resultaat. De reacties in de media waren niet mals. Frank Kalshoven schreef in de Volkskrant: ‘Elk volk krijgt de leiders die het verdient.’ En: ‘Zelden is de kennisvoorsprong van ambtenaren – en dus van hun ministers en staatssecretarissen – overtuigender aangetoond.’

De enige uitschieter was Stef Blok van de VVD, die met een indrukwekkende 9,5 de hoogste score behaalde. Deze prestatie vormde later zijn politieke carrière; Blok werd onder andere minister van Economische Zaken. Het onderzoek, bedoeld als eenvoudige kennischeck, leidde tot een breder debat over de kwaliteit van politiek leiderschap. Het maakte duidelijk dat kennis van economische zaken essentieel is voor effectief bestuur. De vragen die Forum stelde, blijven relevant: hoe goed moeten politici eigenlijk zijn voorbereid om een land economisch verantwoord te leiden?

We interviewden kritisch

Sharon Dijksma, nu burgemeester van Utrecht, was in 2006 vicefractievoorzitter van de PvdA. In een interview met Forum sprak ze zich scherp uit over het lage arbeidsparticipatiecijfer onder moeders, vooral hoogopgeleide vrouwen. ‘Een vrouw die op kosten van de samenleving een dure studie volgt en vervolgens besluit niet te werken, dat is kapitaalvernietiging’, zei ze. ‘Die kennis mag je niet straffeloos weggooien. Die vrouwen zouden een deel van de kosten van hun opleiding moeten terugbetalen.’ Forum vatte dit samen als een ‘boete voor vrouwen die niets doen met hun studie’. Dit wakkerde een felle discussie aan over verantwoordelijkheid, economische zelfstandigheid en publieke investeringen. Binnen enkele dagen barstte een storm van kritiek los. Politieke partijen, vakbonden en opiniemakers spraken er schande van. In tv-programma’s lieten mensen zich fel uit: ‘Waarom alleen vrouwen? Zijn mannen dan niet betrokken?’ De PvdA nam snel afstand van het idee van een boete. ‘Iedere vrouw heeft natuurlijk recht op een eigen keuze’, luidde de officiële uitleg. Er was geen beleidsvoorstel, maar een stevige opinie.

Voor Forum was dit een voorbeeld van wat een goed interview kan doen: scherpe vragen stellen, maatschappelijke spanningen blootleggen en politiek en publiek de discussie aanzwengelen. De kop was misschien harder dan de intentie, maar het gesprek dat volgde – over emancipatie, verantwoordelijkheid en de waarde van onderwijs – was precies waarom we het publiceerden.

We hielden ook ministers scherp…

Het technisch vmbo werd jarenlang als sluitpost van het onderwijsbeleid behandeld. Onbegrijpelijk, want terwijl de roep om goed opgeleide vakmensen luider werd, bleef de financiering achter. We schreven er vaak over, spraken met schooldirecteuren, ondernemers en docenten die zagen hoe hun afdelingen stelselmatig werden overgeslagen. ‘Welke ambtenaar heeft nou nog een vmbo van binnen gezien?’ vroeg PvdA-Kamerlid Tanja Jadnanansing zich terecht af. De rest leek vooral op beeldvorming af te gaan.

In 2016 waarschuwden we dat de groots aangekondigde vernieuwing van het vmbo dreigde uit te lopen op een stille ramp. Staatssecretaris Sander Dekker wilde het beroepsonderwijs moderniseren met nieuwe profielen, maar extra geld om dat mogelijk te maken bleef uit. In het Gilde Vakcollege Techniek in Gorinchem, de grootste technische vmbo-school van Nederland, konden leerlingen niet eens oefenen met windmolens, al was duurzame energie een officieel keuzevak. ‘Gebruik maar een computersimulatie,’ kregen ze te horen. Alsof je fietsen leert door naar de Tour de France te kijken. Elders plakten scholen tape op de grond en noemden dat een vrachtwagen, zodat leerlingen konden oefenen met palletladen. Wie het profiel Produceren, Installeren en Energie wilde aanbieden, moest diep in de buidel tasten. Een lokaal goed inrichten kostte 600.000 euro, een investering die pas rendabel werd bij honderd leerlingen. Slechts een handjevol scholen haalde dat aantal.

Ondertussen riepen ondernemers al jaren om meer aandacht en geld voor het technisch vmbo, maar politiek Den Haag bleef oorverdovend stil. Dekker kreeg adviezen en waarschuwingen, maar hield voet bij stuk. De boodschap: laat het bedrijfsleven de werkplaats maar inrichten. Ons artikel zorgde voor ophef – en ongemak in Den Haag.

…terwijl we vooruitstrevende ceo’s een podium boden

Toen Forum in 2018 voormalig DSM-topman Feike Sijbesma interviewde over diversiteit in de top en topvrouwen, viel op hoe helder en principieel hij zijn standpunt verwoordde. Niet als marketingpraatje, maar als overtuiging: een gezonde bestuurskamer is divers en gendergelijkheid hoort daarbij. Hij legde uit hoe hij binnen DSM actief werkte aan het aantrekken en behouden van vrouwelijk leiderschap – ‘nog meer mannen brengen mij geen nieuwe inzichten’ – en waarom mannen hierin verantwoordelijkheid moeten nemen. Kort na publicatie werd hij veelgevraagd om over het onderwerp te spreken. Het interview markeerde een moment waarop het thema topvrouwen niet alleen over quota ging, maar ook over persoonlijke keuzes en leiderschap met lef. Het gesprek was meer dan een goed verhaal: het werd een aanjager van beweging die navolging kreeg.

Afsluiting

Deze terugblik toont dat Forum altijd bereid is geweest om lastige vragen te stellen en complexe onderwerpen niet uit de weg te gaan. Of het nu ging om belastingen, onderwijs, politiek leiderschap of diversiteit in de bestuurskamers: we hebben niet alleen geanalyseerd, maar ook het gesprek geopend en verandering gestimuleerd. Met deze traditie van diepgravende verhalen en scherpe onderzoeken blijven we ook de komende jaren het platform voor ondernemers en politici die verder durven te kijken dan de oppervlakte. Want kritisch blijven is niet alleen onze taak, het is onze missie.