Column Haroon Sheikh: Tijd voor echte wederopbouw

Haroon Sheikh is bijzonder hoogleraar Filosofie aan de VU Amsterdam en senior onderzoeker bij de WRR. Vanaf deze editie zal hij regelmatig een column schrijven voor Forum, waarin hij zijn visie deelt op geopolitiek, veiligheid, economie en de grote maatschappelijke opgaven die Nederland en Europa de komende decennia zullen vormen.

W ie durft nog te zeggen dat Nederland veilig is? Dat ons klimaat toekomstbestendig is? Dat onze economie de wereldtop kan bijhouden? Terwijl de verkiezingen naderen, hobbelen we van crisis naar crisis, verdiept in politieke ruzies en symboolpolitiek. De echte uitdagingen wachten niet: veiligheid, klimaat, innovatie, zorg en onderwijs eisen visie, moed en daadkracht. Tijd voor een koers die verder kijkt dan de waan van de dag.

Het gaat om brede versterking van onze weerbaarheid

Onze grote opgaven stapelen zich op. Allereerst gaat het om onze veiligheid. Het besef van de risico’s leeft inmiddels breed, maar het besef dat dit tot moeilijke beslissingen leidt, nog niet. Het gaat niet alleen om investeren in de krijgsmacht, maar om een brede versterking van onze weerbaarheid: van infrastructuur tot toeleveringsketens en sociale cohesie.

Ook op het gebied van klimaat moeten we weerbaarder worden. Denk aan de omgang met extreme hitte, droogte en een stijgende zeespiegel. Dit vereist investeringen in duurzame energieopwekking en een meer circulaire productie.

Daarnaast is er de innovatiekloof. Wereldwijd is er een strijd om leiderschap in technologieën zoals chips, AI, quantum en biotechnologie. Europese landen lopen ver achter op de koplopers China en de VS.

Tenslotte kampen we nog met achterstallig onderhoud in de woningvoorraad en tekorten in zorg en onderwijs.

De tijd van business as usual is voorbij

Hoewel deze opgaven bekend zijn, hebben we ze te lang voor ons uitgeschoven. Sommige partijen nemen bepaalde dossiers niet serieus, maar het grootste risico is dat de politiek alleen handelt wanneer een onderwerp tijdelijk in de schijnwerpers staat. Zo groeien structurele problemen door en zijn we geen steek verder gekomen.

De tijd van business as usual is voorbij. Twee lessen springen eruit. Ten eerste: deze opgaven vereisen enorme investeringen. Nederland heeft decennia te weinig geïnvesteerd, en die rekening moeten we nu betalen. Het meest evident is veiligheid, waar Nederland heeft toegezegd 3,5 procent van het bbp aan defensie uit te geven en 1,5 procent aan bredere weerbaarheid. Binnen de huidige kaders kan dat alleen door elders rigoureus te bezuinigen – terwijl grote posten zoals onderwijs juist meer nodig hebben.

Ten tweede: de opgaven hangen nauw samen. Veel van de weerbaarheid die nodig is voor onze veiligheid, draagt ook bij aan een duurzamere economie en betere bescherming tegen klimaatverandering. Denk aan het afbouwen van Russisch en Amerikaans gas. Het dichten van de innovatiekloof is bovendien goed voor defensie en maatschappelijke weerbaarheid door toekomstige banen te creëren. Al deze opgaven vragen sterke sociale cohesie en dat iedereen wordt meegenomen. Bezuinigen op sociale voorzieningen is daarom geen optie; dat zou de weerstand tegen verandering vergroten en de politieke stabiliteit ondermijnen.

Wat Nederland nu nodig heeft, is een visie op wederopbouw

We moeten buiten de gebaande financiële kaders denken. Voor immense, samenhangende investeringen is bezuinigen elders geen optie. Wie de lasten niet direct wil verhogen, moet een tijdelijke groei van de staatsschuld accepteren. Met 47 procent ligt Nederland ruim onder de Europese norm van 60 procent. Nederland is terecht financieel prudent; daardoor is de economie altijd stabiel geweest. Het gaat niet om roekeloosheid, maar om een realistisch gesprek over de unieke uitdagingen van de komende decennia. Sommige investeringen zullen afnemen, andere, zoals onderwijs, dragen bij aan toekomstige groei en schuldaflossing.

Wat Nederland nu nodig heeft, is een visie op wederopbouw. Vasthouden aan oude kaders, lijkt op korte termijn misschien goedkoper, maar op lange termijn wordt het veel duurder.