5 MRT, 2015 • Actueel

‘Een fabriek pak je niet zomaar op’

In de provincies zijn op last van Europa natuurgebieden aangewezen waar al eeuwenlang bedrijven actief zijn. Zo leven baksteenfabrieken in Gelderland in onzekerheid over hun toekomst. Kijkt de provincie naar de letter van de wet of naar historie en praktijk?
de forum-serie over de provinciale verkiezingen

Een blik op de kaart is eigenlijk al voldoende. De twee baksteenfabrieken van Rodruza liggen aan de Maas en de Waal ten oosten van Nijmegen, middenin het groen van een natuurgebied. Industrie en natuur: een gevoelige combinatie. Dat beseft directeur Ivo Würzner maar al te goed. ‘Ons soort bedrijven zitten historisch op mooie locaties langs rivieren en uiterwaarden. In het geval van Rodruza is dat al driehonderd jaar het geval. Het is een familiebedrijf met een enorme traditie. Dan ga je niet zo gemakkelijk weg.’

Instandhouding natuur
En dat zou wel de uiterste consequentie zijn van de Natura 2000-regelgeving. Die komt oorspronkelijk uit Brussel, maar in de uitvoering hebben de provincies ook een stevige vinger in de pap. In Nederland heeft het kabinet de afgelopen jaren ruim 160 Natura-gebieden aangewezen. Het is de bedoeling dat achteruitgang wordt voorkomen en dus gestreefd wordt naar instandhouding. In het merendeel van de Natura-gebieden is sprake van een te hoog stikstofgehalte. Dat moet naar beneden, wat consequenties heeft voor de industriële activiteiten in het gebied. In het geval van de winning van zand, grind, klei en kalksteen speelt het probleem vooral in de provincies Gelderland, Overijssel, Brabant en Limburg.

Vooropgesteld dat de huidige activiteiten van een bedrijf nog binnen de norm vallen, betekent het Natura-beleid dat uitbreiding van de activiteiten een moeilijke zaak wordt. Würzner: ‘Ons Natura-gebied is nu ingetekend en loopt vlak langs het bedrijf. Niet alleen uitbreiden wordt moeilijk, maar ook zoiets als het aanleggen van een steiger voor het vervoer over de rivier. Wat vanuit milieuoogpunt beter is dan vervoer over de weg, zeg ik er maar even bij. We gebruiken nu een steiger voor de kleiaanvoer, maar we kunnen die aanpassen zodat we ook producten kunnen afvoeren. De wal op die plek maakt echter deel uit van het natuurgebied.’

Kijk naar totaalplaatje
Würzner vreest dat de provincie de regelgeving strikt zal toepassen en niet naar het ‘totaalplaatje’ kijkt. Daar horen wat hem betreft ook de inspanningen van Rodruza bij om de kleiwinning voor de fabriek te combineren met de aanleg van natuurgebied. Want dat doet het bedrijf in samenwerking met Natuurmonumenten. ‘Er ontstaan zo mooie waterpartijen waar flora en fauna zich sterk ontwikkelen’, zegt hij. En passant wordt zo ook uitvoering gegeven aan het streven van de overheid om meer ruimte te bieden aan de rivier en zo het overstromingsgevaar terug te dringen.

Vallen in eigen mes
Het zou mooi zijn als de provincie in de naleving van de Natura 2000-regels rekening zou houden met deze positieve bijdrage van Rodruza aan de natuur. Niet dat het bedrijf er maar op los mag produceren, maar dat er naar het totaalbeeld wordt gekeken. Het samenwerkingsverband valt echter niet onder Natura 2000. ‘Bedrijven die succesvol zijn in het combineren van economie en ecologie dreigen in hun eigen mes te vallen’, zegt Ewald van Hal, directeur van de vereniging Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek (KNB). ‘Het zijn Europese regels die verschillend geïmplementeerd worden. Voor onze industrie is het een hoofdpijndossier.’

Van Hal doelt daarmee ook op de terugwerkende kracht van de regelgeving. De bestaande bedrijfsactiviteiten zijn vrijgesteld van een vergunningplicht, behalve als ‘significant’ negatieve effecten voor het milieu niet op voorhand zijn uit te sluiten. Dit moet terugkijkend tot het jaar 2000 worden getoetst. Bedrijven moeten dan een vergunning aanvragen voor wijzigingen in het verleden. En als ze die niet krijgen? Van Hal: ‘De natuur schiet er niks mee op. Het is vooral een kostbare administratieve last.’

Verhuizen? makkelijk gezegd
Provincies kunnen ertoe besluiten om de bestaande activiteiten mee te nemen in de beheerplannen waaraan ze nu werken. In dat geval hebben bedrijven geen vergunning meer nodig. Maar de provincie moet dan wel eerst onderzoek doen naar de bestaande situatie, en Gelderland zit niet te springen om de kosten daarvan voor haar rekening te nemen.

Uiterste consequentie is het verplaatsen van je bedrijf. Verhuizen is echter makkelijker gezegd dan gedaan. ‘Een baksteenfabriek kun je niet zomaar oppakken’, zegt directeur Würzner van Rodruza. ‘Wij hebben hier ovens staan die 130 meter lang zijn en tientallen miljoenen hebben gekost.’

Heel nederland op slot
Om te voorkomen dat heel Nederland op slot gaat door een overdaad aan stikstof (alleen al in Gelderland gaat het om zo’n zesduizend bedrijven), is de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) in het leven geroepen door de overheid. Die biedt bedrijven in natuurgebieden een opening. Als er zicht is op het terugdringen van stikstof in een gebied, mag daar alvast voor een deel worden uitgebreid.

Het PAS-traject is echter nog niet helemaal politiek afgerond. Tot die tijd leven bedrijven in onzekerheid. Over hun toekomst en over de afgelopen vijftien jaar. Würzner maakt zich over dat laatste overigens niet zoveel zorgen. Zijn bedrijf heeft, als gevolg van de crisis in de bouw, jarenlang geen reden gehad om uit te breiden. Een geluk bij een ongeluk, zou je kunnen zeggen. Maar dat zou wel eens kunnen veranderen nu de economie, in het bijzonder de woningbouw, weer aantrekt.

begrip kweken
Hij weet niet of de komende provinciale verkiezingen veel zullen veranderen aan de Natura-problemen in de regio. Misschien dat hij de nieuwe Provinciale Staten uitnodigt voor een bedrijfsbezoek, net als hij met de huidige heeft gedaan, om begrip te kweken voor zijn situatie. ‘Tijdens dat bezoek werd positief gereageerd. Op de plek zelf werkt het toch beter dan op papier.’

Wat is Natura 2000?

Natura 2000 is de naam van een Europees netwerk van natuurgebieden waarin belangrijke flora en fauna voorkomen. Het is de bedoeling deze flora en fauna te beschermen. Natura 2000 komt voort uit de Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen. Die zijn in Nederland vertaald in de Natuurbeschermingswet.
In Nederland zijn 164 Natura-gebieden aangewezen. Na aanmelding bij de EU wijst de staatssecretaris van Economische Zaken het gebied aan als Natura 2000. Is dat definitief, dan stelt de desbetreffende provincie een beheerplan op voor het gebied. Dat gebeurt in samenspraak met alle betrokken partijen.

Hoe natuur wordt ‘gebakken’

Baksteenfabrikant Rodruza werkt samen met de vereniging Natuurmonumenten aan het creëren van een nieuw natuurgebied in de Diedensche Uiterdijk, ten westen van Nijmegen. Met het duurzaam winnen van klei in het gebied door Rodruza wordt ruimte gemaakt voor de Maas, en zo wordt ook de kans op overstromingen verkleind. Het resultaat is een nieuw natuurgebied van 50 hectare.

Handig: de wekelijkse Forum-alert

Meld je aan voor de nieuwsbrief en ontvang de gratis updates.

bouwprojectenduurzaam ondernemeneu (europese unie)europaflora- en faunawetmilieunatura 2000natuurbeleidnatuurbeschermingnatuurgebiedenprovinciesstikstof