Wat als de terreurdreiging blijft?

Wat nu als we in Europa moeten leren leven met het feit dat het niet langer per se veilig is? En aanslagen of de kans erop onderdeel gaan worden van het dagelijks leven. Wat betekent dit dan? Spaanse, Duitse en Ierse ondernemers wéten hoe dat is. De terreur van ETA, RAF en IRA hield hen jaren in een greep. Hun verhaal.

Spanje en de ETA

‘De angst is verdwenen, maar de schaamte blijft’

'We leven met een groot litteken.' Voormalig voorzitter Miguel Ángel Lujua van de Baskische werkgeversorganisatie Confebask herinnert zich nog goed hoe zwaar de tijd was, zegt hij in een interview. Het geweld van afscheidingsbeweging ETA kwam voor veel ondernemers in Baskenland heel dichtbij. 'Ondernemers werden achtervolgd, hun bedrijven bekogeld met molotovcocktails.'

De ETA mag in het buitenland vooral bekend staan als de organisatie achter bomaanslagen, moorden en ontvoeringen, maar maakte zich – om die strijd te bekostigen – ook schuldig aan grootschalige chantage en afpersing van ondernemers. In vrijwel alle beroepsgroepen, van kleine zelfstandigen tot directeuren van multinationals. Een maffiapraktijk met verstrekkende gevolgen: de stille emigratie van hele families, het faillissement van bedrijven, en dagelijkse angst van honderden ondernemers na het ontvangen van de beruchte brief van de ETA met daarin de eis tot betaling van de zogenoemde 'revolutionaire belasting'. Eerlijk zijn over succes, geen ondernemer waagde zich eraan, zegt Ángel Lujua. Want dat kon je letterlijk het leven kosten.

'We leven met een groot litteken'

'De ETA koos voor een persoonlijke vorm van terreur', weet Gorka Landaburu, die diepgaand onderzoek deed naar het onderwerp. 'Anders dan de Yihad-strijders, die een collectieve terreur uitoefenen, gericht op het zoveel mogelijk mensen bang maken. Als de ETA-kas bijna leeg was, ontvoerden ze iemand die weigerde te betalen. Of vermoordden ze een gijzelaar. Waarna het geld snel binnen stroomde.'

Ook nu nog wil geen ondernemer er open over praten. In de Spaanse krant El Pais is wel een interview te vinden met een slachtoffer, maar dan onder de schuilnaam Pedro: 'De politie vertelde dat ze mijn naam op een lijst van potentiële gijzelaars hadden gevonden tijdens een inval bij de ETA. Ze adviseerden zo snel mogelijk Baskenland te verlaten. Met vrouw en kinderen ben ik meteen vertrokken.' Uiteindelijk dook het gezin twee jaar onder. Waarna Pedro besloot zijn angst opzij te zetten en terug te keren naar Baskenland. 'Maar wel begeleid door een dagelijkse escorte van bodyguards.' 

Vanaf dat moment veranderde er heel veel. Riek was destijds woordvoerder van ondernemersverband Gesamtmetall, en ook zijn baas, MAN-bestuurslid Wolfram Thiele kon net als andere werkgeversvertegenwoordigers nu niet meer over straat zonder politiebescherming. De paniek onder ondernemers nam alleen nog maar toe na de vliegtuigkaping in Mogadishu op 13 oktober 1977 door RAF-sympathisanten, en natuurlijk de executie een paar dagen later van Schleyer. De politiebescherming van topmensen uit het bedrijfsleven zou nog tot het begin van de jaren negentig duren. Toch gingen ondernemers gewoon door met hun gewone werk. 'De nationale economie heeft er uiteindelijk niet of nauwelijks onder te lijden gehad', zegt Harald Schulz van het Ifo-instituut uit München. Er waren volgens hem toen andere zaken die vanuit economisch perspectief veel belangrijker waren zoals de oliecrises in 1973 en 1979 en de eerste door Helmut Schmidt georganiseerde G7. Dat wil overigens niet zeggen dat er helemaal geen economische effecten waren. Zo werd er bijvoorbeeld voor de berechting van RAF-leden een speciaal gerechtsgebouw gebouwd in Stuttgart voor 12 miljoen D-mark. De renovatie van de ambassade in Stockholm, die na een RAF-aanslag in 1975 zwaar beschadigd raakte, kostte eveneens veel geld.

'De politiebescherming van topmensen uit het bedrijfsleven zou nog tot begin jaren negentig duren'

Het blad Der Spiegel berekende dat alleen al de door de RAF aangerichte materiële schade op 250 miljoen euro uitkomt. En dan waren er nog de extra uitgaven door bedrijven aan veiligheidsmaatregelen zoals gepantserde ruiten, auto's en security. Exacte cijfers daarover zijn echter niet voorhanden. Evenmin valt te zeggen hoeveel van de extra investeringen in personeel en materieel door het Bundeskriminalamt door het terrorisme veroorzaakt zijn.

In zekere zin zijn de effecten zelfs tot op heden zichtbaar. Veel rijkere ondernemers hebben zich sinds de hoogtijdagen van de RAF volledig teruggetrokken uit het openbare leven, uit angst voor kidnappings, maar ook voor gewone criminelen die uit waren op losgeld. 'Maar', zegt kanselier Angela Merkel, 'het (terrorisme van de RAF; red.) heeft ervoor gezorgd dat, als het om de veiligheid van ons land gaat, alle politieke partijen van links tot rechts de rijen gesloten houden.'

Wat is de RAF?De RAF of voluit de Rote Armee Fraktion was een in 1970 opgerichte links-extremistische terreurgroep in Duitsland. Ook wel bekend onder de naam Baader-Meinhof Groep. De groep was betrekkelijk klein en bestond uit mensen die vrijwel allemaal afkomstig waren uit goede milieus. Hun doel: het bestrijden van het Duitse kapitalisme, waarin volgens hen een veel te grote rol was weggelegd voor voormalige nazi's. De RAF pleegde bom- en moordaanslagen, maakte zich schuldig aan ontvoering en afpersing en pleegde tal van bankovervallen (ter financiering van haar doelstellingen).

Aanslagen van de RAFDe eerste dode door een aanslag van de Rote Armee Fraktion viel in 1972 bij een Amerikaanse kazerne in Frankfurt am Main. In de jaren erna werden zeker zeven bomaanslagen gepleegd, onder meer op Uitgeverij Axel Springer. Ook werden moordaanslagen gepleegd, onder meer op de directeur van de Dresdner Bank, Jürgen Ponto, werkgeversvoorzitter Hanns-Martin Schleyer, Siemens-manager Karl Heinz Beckurts en bestuurder Eckhard Groppler. De acties van de RAF hebben in totaal ongeveer 48 dodelijke slachtoffers geëist. In 1998 ontving persbureau Reuters een verklaring van acht pagina's waarin de RAF verklaarde zichzelf te hebben opgeheven. Bewijzen voor de echtheid van die verklaring bestaan overigens niet.

Het Verenigd Koninkrijk en de IRA

Er was totaal geen toerisme meer

Het waren dappere ondernemers die in de jaren zeventig en tachtig in Belfast durfden te investeren. De Noord-Ierse stad was in de greep van de Troubles, een bloedige terreurstrijd tussen hen die de regio wilden laten samensmelten met de Republiek Ierland en hen die juist bij het Verenigd Koninkrijk wilden blijven.

Terugblikkend springt de geschiedenis van hotelondernemer William Hastings in het oog. Hij durfde het zelfs aan het Europa Hotel in de stad over te nemen, een gebouw dat 's werelds meest gebombardeerde hotel heette te zijn. 'Er was geen toerisme meer, dus ik concentreerde me met mijn hotelbedrijf op discoavonden, bruiloften en evenementen', zei Hastings over deze periode in een interview met het Britse blad Director. Lokale ondernemers werden onder druk gezet om een deel van hun omzet af te staan in ruil voor de garantie dat hun bedrijfsvoering van geweld gevrijwaard zou blijven, de zogenoemde protection rackets.

In de jaren negentig verplaatste de Ierse terreur zich naar Engeland, waar de Irish Republican Army (IRA) vooral Londen als doelwit had uitgekozen. Een bomaanslag bij Bishopsgate leidde tot een schadepost van 907 miljoen pond (834 miljoen euro), waarmee het 's werelds duurste terreuraanval was tot de aanslagen van 9/11. Maar de terreur van de IRA was niet de enige vorm van terreur waar de Britse hoofdstad mee te maken had. In 2005 kreeg Londen haar portie mee van de 'moderne' moslimterreur met aanslagen in de metro die 52 mensen het leven kostten.