Terugslaan of kalm blijven? Europa zoekt koers tegen Trump

Met nieuwe importheffingen op onder meer landbouwproducten en elektrische auto’s zet Trump economische macht in als geopolitiek wapen. De EU moet nu kiezen: terugslaan of strategisch afwachten.

Sinds zijn terugkeer naar het Witte Huis begin 2025, is de toon van Donald Trump richting Europa snel verhard. Zijn favoriete politieke wapen: handelsmaatregelen. Kort na zijn aantreden kondigde hij nieuwe importheffingen aan op Europese landbouwproducten en elektrische auto’s, met mogelijk ook tarieven op staal en chemie in aantocht. Deze handelsdruk is onderdeel van een bredere strategie waarin Trump economische macht inzet als geopolitiek middel – niet alleen tegen Europa, maar ook tegen China, Mexico en NAVO-bondgenoten. Zijn doel: investeringen en invloed naar de VS trekken, ten koste van anderen. De boodschap is duidelijk: wie economisch met Amerika concurreert, krijgt tegenwind. Inmiddels ligt er een voorlopige deal tussen Washington en Brussel, maar de kernvraag blijft: hoe voorkomt de EU dat het een speelbal wordt in dit handelstarievenspel van Trump? Als de Amerikaanse president besluit dat hij toch niet tevreden is met deze deal, moet Europa zelf ook hardere middelen inzetten – of juist strategisch kalm blijven?

Waarom Europa níet hard moet terugslaan

1. Pak de popcorn erbij en laat Amerika vooral haar gang gaan

Amerikaanse heffingen raken vooral de Amerikaanse economie. Dat concludeerden economen Job Swank en Nico van der Windt eerder dit jaar in economenblad ESB. In het zwaarste scenario – als andere landen terugslaan – daalt het Amerikaanse bbp met 6,5 procent in tien jaar. De export krimpt, de inflatie loopt op, de werkloosheid stijgt. Voor Nederland blijven de gevolgen beperkt: een maximale bbp-daling van 1,5 procent. Volgens de onderzoekers is het dan ook verstandiger om rustig te blijven. ‘Als andere landen niet meegaan, snijden de Amerikanen vooral zichzelf.’
Hoogleraar internationale handel en logistiek Albert Veenstra (Erasmus Universiteit) zegt daarom ook: ‘Laat hem zich maar vastdraaien. Trump is niet uit op handelsoorlogen, hij zet vooral economische druk in om de wereld zijn wil op te leggen.’ Europese ‘tegentarieven’ zouden net zo goed voor de rekening van de EU-burger zijn, aangezien Amerikaanse producten minder aantrekkelijk worden omdat ze voor ons duurder zijn. Al is het verschil wel dat de EU heel gericht uitkiest op welke producten heffingen komen, terwijl de VS heft op alles (en dus ook producten die ze zelf niet produceren) en alleen in de deal uitzonderingen maakt voor producten waar zij zelf van de EU afhankelijk zijn.

2. Laten we aan de slag gaan met onszelf en dan vooral met de interne markt

Volgens VVD-europarlementariër Bart Groothuis moet Europa zich niet laten verleiden tot vergeldingsmaatregelen als Trump weer iets uit de hoge hoed trekt. Dat zei hij eerder dit jaar in een interview met BNR – en die boodschap blijft actueel. ‘Trump wil geen handelsoorlog, hij wil investeringen aantrekken. Zijn doel is dat bedrijven hun hoofdkantoor of fabriek naar de VS verplaatsen.’ In de nieuwe deal staat dan ook dat de EU tot 2029 voor 600 miljard euro aan private investeringen in de VS wil doen. Saillant is dan ook om te beseffen dat dit bedrag door de EU is berekend op basis van wat zij toch al verwachtte dat er voor investeringen naar de VS zouden gaan de komende jaren. In plaats van ‘dom met tarieven te gooien’, zoals hij het noemt, moet Europa volgens Groothuis zijn energie steken in het versterken van het eigen vestigingsklimaat. ‘Zorg dat we hier beter en sterker uitkomen.’ Daarbij wijst hij op het gebrek aan samenhang binnen de interne markt. ‘Volgens het IMF zijn de handelsbarrières binnen de EU samen goed voor een tarief van 43 procent. Daar moet echt iets aan gebeuren.’ Gelukkig heeft de EU onlangs een nieuwe Interne Markt strategie gepresenteerd die de komende tijd verder wordt uitgewerkt. Een goede eerste stap, maar nu is het natuurlijk belangrijk dat er vaart wordt gezet achter de uitvoering om de interne markt te voltooien.

‘Het zou strategisch onverstandig zijn om nu keihard de kont tegen de krib te gooien’

3. Laten we vooral rustig blijven want we zijn ook daadwerkelijk afhankelijk van de VS

‘Escalatie is nu het domste wat we kunnen doen’, waarschuwde europarlementariër Groothuis op BNR, vlak na de aankondiging van Trumps nieuwe heffingen. De VS en Europa zijn economisch en geopolitiek nauw met elkaar verweven. Ook hoogleraar Veenstra wijst op die afhankelijkheid. ‘We moeten nog veel opbouwen: herbewapening, industriepolitiek, innovatie. Die basis staat nog niet. Het zou strategisch onverstandig zijn om nu keihard de kont tegen de krib te gooien.’ Volgens hem staat Commissievoorzitter Von der Leyen voor een moeilijke balans: onderhandelen én Europa voorbereiden op een toekomst waarin de VS zich verder terugtrekt. Trump dwingt ons om meer op eigen benen te staan, maar daar is wel tijd voor nodig.

Waarom Europa wél van zich moet laten horen

1. Laat zien dat we het kunnen

Hoogleraar Veenstra wil best meedenken over hoe Europa assertiever kan zijn en tegelijkertijd verstandig. ‘China weet precies waar het pijn kan doen – denk aan exportbeperkingen op zeldzame aardmetalen. Europa zou iets soortgelijks kunnen overwegen, bijvoorbeeld tarieven op aluminium, waarmee je direct de Amerikaanse auto-industrie raakt.’ Het probleem is de uitvoering: waar China met één besluit kan handelen, moet Europa overeenstemming bereiken tussen lidstaten. De EU is normaal gesproken zeer strategisch en subtiel in hoe ze opereren in dit soort handelsconflicten. Probleem is dat Trump immuun is voor subtiliteit en dat de EU dus echt een vuist moet maken als we willen dat Trump ons serieus neemt. Daarom is de symboliek belangrijk, zegt Veenstra: ‘Laat zien dat we het kunnen door bij Trump te opperen waar we toe in staat zijn. Dat is misschien al genoeg.’ Ook op het gebied van diensten liggen kansen. ‘Amerikaanse cloudaanbieders betalen hier nauwelijks belasting. Daar zou je als EU kunnen drukken.’

2. Europa moet zijn tanden laten zien

Volgens Jean-Luc Demarty, oud-topman van de Europese handelsafdeling, is het hoog tijd dat de EU harde signalen afgeeft. In een interview met Euronews noemt hij Trumps beleid ‘maffia-achtige afpersing’ en pleit hij voor directe inzet van het anti-coercion instrument (zie kader), wat de Europese Unie in staat stelt verregaande tegenmaatregelen te treffen in het geval van economische dwang. ‘Trump wil geen akkoord, hij wil domineren’, zegt Demarty. ‘Door bijvoorbeeld Amerikaanse tech- of financiële diensten aan te pakken, kan Europa laten zien dat het zich niet laat intimideren – en voorkomt het dat andere landen hetzelfde proberen.’ Zonder actie, waarschuwt hij, dreigt een structureel probleem: ‘Als we nu niet laten zien dat we bereid zijn een prijs te betalen voor onze autonomie, waarom zou een ander ons dan ooit serieus nemen?’

Heeft Europa ook zélf een strategie?

Zolang Europa alleen reageert op het beleid van anderen – eerst China, nu Amerika – blijft het gevangen in de dynamiek van anderen. De vraag is dan ook niet alleen hoe Europa moet reageren, maar vooral: heeft de EU zelf een proactieve, langetermijnstrategie voor haar economische autonomie? Het antwoord op Trump ligt misschien niet in terugslaan of geduld bewaren, maar in het ontwikkelen van een onafhankelijk Europees kompas.

Wat is het anti-coercion instrument?Het anti-coercion instrument (ACI) is een instrument van de Europese Unie dat bedoeld is om de EU en haar lidstaten te beschermen tegen economische dwang (coercion) door derde landen. Het gaat dan bijvoorbeeld om situaties waarin een ander land economische druk uitoefent (zoals het instellen van handelsbelemmeringen of het dreigen met sancties) om de EU of een lidstaat te dwingen een bepaald beleid te wijzigen of af te zien van bepaalde besluiten. Het anti-coercion instrument is in 2023 door het Europees Parlement en de Raad goedgekeurd en is sinds 2024 van kracht. Het dient vooral als afschrikmiddel. Een aantal van de maatregelen die de EU zou kunnen nemen, zijn bijvoorbeeld een land uitsluiten van publieke aanbestedingen, de markttoegang verkleinen of IP-recht afnemen.