Smeedt sluwe vos Juncker een team met ballen?

Gaat Brussel erop vooruit met Jean Claude Juncker aan het roer van de nieuwe Commissie? Dat zou zomaar kunnen. Welke rouwdouwers en stille krachten in de Commissie zijn het waard om in de gaten te houden?

I’ve made a few changes and shaken things up a bit’, zei Juncker vorige week tijdens de presentatie van zijn team. Geen loze praatjes als je kijkt naar de bijna bedrijfsmatige opzet van de nieuwe Europese Commissie die begin november formeel aantreedt. Juncker en zijn zeven vicevoorzitters vormen een soort dagelijks bestuur. Zij sturen de Commissarissen per onderwerp aan en ze hebben opmerkelijk veel zeggenschap over hun collega’s. Juncker: ‘Vicevoorzitters kunnen elk initiatief van een commissaris tegenhouden.’

Juncker lijkt daarmee een Europese Commissie te vormen die los van nationale politiek een eigen gezicht gaat tonen. ‘Landen krijgen geen portefeuilles, zij mogen slechts kandidaten nomineren’, benadrukte de Luxemburger vorige week; een uitgangspunt dat in het verleden in de praktijk vaak weinig voorstelde. ‘Commissarissen krijgen een portefeuille en taken. Commissarissen zijn geen belangenbehartigers van hun land.’

Buitenbeentjes
Om koninkrijkjes te voorkomen heeft de nieuwe Commissievoorzitter oude portefeuilles zo opgesplitst dat de Commissarissen voor belangrijke onderwerpen wel bij elkaar te rade móeten gaan. Dat kan er voor zorgen dat er meer coherentie in het beleid komt en dat buitenbeentjes niet in de luwte hun gang kunnen gaan. Zo is de financiële post waar indertijd Jeroen Dijsselbloem voor werd genoemd, naar de Fransman Pierre Moscovici gegaan. Maar de wellicht financieel wat losse Moscovici wordt nu in de tang houden door de Let Valdis Dombrovskis en de Fin Jyrki Katainen, beiden vicevoorzitter. Ze hebben de reputatie er een strenge begrotingsdiscipline op na te houden.

Ook de voor het bedrijfsleven belangrijke onderwerpen Energie-Unie en Digitale Gezamenlijke Markt zijn bij een vicevoorzitter ondergebracht. Dat suggereert dat het Juncker ernst is om deze Commissie-brede onderwerpen aan te pakken. Hij noemde beide knelpunten voor het bedrijfsleven al met enige nadruk in zijn verkiezingscampagne.

Onze eigen Frans Timmermans mag zich als verantwoordelijke voor regeldruk en personeelsbeleid bijna overal mee bemoeien. Hij kan dus wat doen aan de in Nederland veel gehoorde klacht dat Brussel van vriendjes aan elkaar hangt en zich met teveel dingen te gedetailleerd bezig houdt. De kandidaten zijn expliciet gewaarschuwd in de aanstellingsbrief die ze allemaal van Juncker hebben gekregen. Timmermans wordt mijn tweede man, schrijft Juncker. En zei hij half schertsend: ‘Hij staat mij bij als ik fysiek of psychisch afwezig ben’.

Sluwe vos
Dat Juncker een ervaren en sluwe vos is, blijkt ook uit de manier waarop hij tot zijn kandidatenlijstje is gekomen. Tijdens zijn presentatie van vorige week liet hij doorschemeren dat hij lidstaten heeft proberen te sturen door expliciet te vragen om premiers, vrouwen of een politieke kleur. In zijn ‘dagelijks bestuur’ van vicevoorzitters zitten nu drie premiers. Daarmee zorgt hij ervoor dat het EU-beleid wordt gepresenteerd door oude rotten, die weten hoe de hazen lopen in hun landen en daar waarschijnlijk ook nog invloed hebben.

Daarnaast zitten veel commissarissen op onderwerpen waarop hun land veel kritiek heeft of een slechte reputatie geniet. Zo gaat een Brit over de financiële markten (de Engelsen zijn tegen regelgeving op dat gebied), een Hongaar over onderwijs, cultuur en burgerschap (onderwerpen waar lidstaten zelf grotendeels over gaan en waar Hongarije veel kritiek op heeft gekregen van Europa), begrotingszaken liggen bij een Fransman (terwijl Frankrijk druk bezig is om onder de begrotingsregels uit te komen) en natuurlijk Timmermans op regeldruk. Alsof Juncker zegt: Laat dan maar zien dat je het zo goed kunt. Met een beetje mazzel is hij ook van veel geklaag en ondermijning van beleid af omdat lidstaten het risico lopen hun eigen kandidaat in de wielen te rijden.

Schaduw
In de schaduw van de grote namen en voor de hand liggende onderwerpen, zitten de Commissarissen die het publiek weinig optelevisie zal zien, maar die wel degelijk belangrijk zijn voor het bedrijfsleven. Bijvoorbeeld Kristalina Georgieva van Budget & Human Resources. Want de goede mensen op de goede plaats tegen fatsoenlijke kosten is natuurlijk cruciaal voor het maken van effectief beleid. Vytenis Andriukaitis (Health & Food Safety) lijkt op het eerste gezicht vooral van belang voor de Consumentenbond, maar uit zijn departement komt een voortdurende stroom regels waar het bedrijfsleven aan moet voldoen. Datzelfde geldt op meta-niveau voor Vera Jourová (Justice, Consumers and Gender Equality). Van haar staf komt de juridische basis, zoals rond de bescherming van persoonlijke gegevens.

Ook de Belgische Marianne Thyssen (Employment, Social Affairs, Skills and Labour Mobility) wordt iemand om in de gaten te houden voor het bedrijfsleven. Vooral de vraag hoe personeel mobieler wordt binnen de EU gaat belangrijk worden. Oftewel: hoe wordt het aantrekkelijker voor gekwalificeerde Spaanse en Italiaanse werklozen om moeilijk te vervullen Duitse en Nederlandse vacatures op te vullen. Helemaal een gelopen race is het voor Juncker echter nog niet. Het Europees Parlement moet de selectie van de nieuwe Commissievoorzitter nog goedkeuren. Als een beoogd Eurocommissaris geen meerderheid krijgt van het parlement, en daarover bestaan hier en daar vraagtekens, moet Juncker een nieuwe kandidaat zoeken. Juncker maakte zich vorige week niet ongerust: ‘Er zijn bedenkingen, dat is niet ongewoon.’ Hij verwees naar zijn eigen, indertijd omstreden, kandidatuur: ‘Ik ben het gewend dat niet iedere benoeming meteen spontane instemming oproept. Zie ik er uit als een slachtoffer? Nee.’