3 SEP, 2015 • Actueel
Is Zweden wel een vaderparadijs?
Opnieuw actueel – Die arme Nederlandse kindertjes krijgen geen band met hun vader omdat hij maar twee dagen vaderverlof heeft. Schandalig dat hij niet meer vrij krijgt op kosten van de baas. Dat doen ze over de grens beter. Maar ehhh, klopt dat eigenlijk wel?
Nederland in zo ouderwets vergeleken met andere landen
Het is een beeld dat beklijft: Nederland dat eenzaam onderaan het lijstje bungelt als het gaat om vaderverlof. Alleen klopt het gewoonweg niet. Vaders in Duitsland en Luxemburg bijvoorbeeld hebben helemaal geen recht op vaderverlof. Belgische en Franse vaders hebben dat wel: twee weken. Niet op kosten van de werkgever overigens maar op kosten van de staat.
‘In Nederland is naast vaderschapsverlof heel veel ander verlof’, zegt zelfstandig HRM-adviseur Huib Visser. ‘Vaders hebben al twee dagen wettelijk verlof. In aanvulling daarop kan sinds dit jaar drie dagen voorschot genomen worden op het ouderschapsverlof. Voor de bevalling en de tijd eromheen is er calamiteitenverlof en dan heb je nog het reguliere zorgverlof. Ik heb nog nooit gehoord dat werknemers dat als tekort ervaren.’ Het ouderschapsverlof in Nederland is 26 weken per ouder, 52 weken in totaal. In principe is dit onbetaald, hoewel in sommige cao’s is afgesproken dat salaris wel (deels) wordt doorbetaald door de werkgever.
Het is volgens Visser niet zo dat het bedrijfsleven niet open staat voor de noden van jonge vaders. ‘De HR-afdelingen die ik ken, gaan heel open om met de mogelijkheden. De ervaring is wel dat het soms een beetje piept en kraakt. Er moeten binnen een bedrijf taken worden herverdeeld en misschien moet er tijdelijke vervanging komen. Daarnaast is een tijdelijke kracht toch duurder dan de vaste kracht en er zal ook altijd wat productiviteitsverlies zijn. Voor de kleinere bedrijven is dat wel moeilijk. In een slagerij met vier man personeel doet het pijn als één werknemer langdurig op verlof gaat. Maar het is een fact of life, daar zul je een weg in moeten vinden.’ Overigens werkt de Nederlander binnen Europa gemiddeld het minste aantal uren per week, merkt Visser op. ‘We zijn koploper deeltijdwerk. Zo blijft er relatief veel tijd over voor zorg, huishouden en vrije tijd.’
Vader krijgt zo nooit een band met zijn kind
Of een vader in twee dagen een hechte band met zijn kind kan opbouwen is inderdaad de vraag. Maar drie extra dagen gaan dat ook niet oplossen, zegt Emmeliek Boost, kinderpsycholoog en initiatiefnemer van het Working Parents Program. ‘Dat is te kort door de bocht. Hoe meer de vader vanaf het begin bij de verzorging betrokken is, hoe beter de hechting en groter de kans dat taken evenwichtig worden verdeeld. Meestal werken beide ouders, dus dat is ook steeds noodzakelijker. Werkgever en werknemer hebben er beiden belang bij dat daarvoor ook ruimte is.’
‘Maar waarom wordt dit probleem zo eenzijdig bij werkgevers neergelegd’, vraagt Rick van Baaren, hoogleraar gedragsbeïnvloeding en maatschappij aan de Radboud Universiteit Nijmegen zich hardop af. ‘Dat is wel heel gemakkelijk. Een werknemer heeft toch ook een eigen verantwoordelijkheid. Alsof een ondernemer meteen door iedereen wordt geholpen als het even moeilijk gaat. Niet echt. Ik ben zelf ook ondernemer, ik weet hoe het is.’ Maar los daarvan vraagt de Nijmeegse hoogleraar zich af of er wel zo’n causaal verband bestaat tussen het aantal verlofdagen voor vaders en de zorg die hij op zich neemt na een bevalling. ‘Een betrokken vader zal eerder verlof nemen, maar dat zou hij zonder gratis vrije dagen misschien ook wel doen. Wat ik mis in de discussie’, zegt Van Baaren, ‘is het antwoord op de vraag: willen vaders echt meer thuis zijn? Of is het een leuk extra dagje vrij? Hoe zit het nu echt? Als je gedrag wilt veranderen, moet je eerst weten wat de intrinsieke motivatie is van degene wiens gedrag je wilt veranderen. Dat bepaalt of je een activeringsprogramma nodig hebt of dat je juist moet lokken en overtuigen. Nu is dat onduidelijk.’
Zweden heeft het allemaal zo goed geregeld
Zweden staat volgens de voorstanders van meer vaderverlof voor ‘het Walhalla voor jonge ouders’. Alles is daar zo goed geregeld, daar zouden Nederlandse werkgevers een puntje aan kunnen zuigen. Maar of het daar echt zoveel beter is? Al sinds 1974 kent Zweden naast een bevallingsverlof voor vaders van tien dagen, een betaald ouderschapsverlof van 96 weken voor beide ouders tezamen en ruim 98 weken onbetaald verlof. Het vaderverlof wordt uit de Zweedse staatskas betaald, maar het betaalde deel van het ouderverlof niet. Daarvoor wordt door werknemer en werkgever geld neergelegd. De werknemer kost dit 2,6 procent van zijn bruto salaris.
Het lange verlof is onderdeel van het Zweedse overheidsbeleid om meer gelijkheid op de werkvloer en meer vrouwen aan het werk te krijgen. ‘Het aantal mannen dat verlof opneemt is in veertig jaar wel gestegen’, zegt Anna Bäck van de Zweedse werkgeversvereniging Svenskt Naringsliv, ‘maar het gaat heel langzaam. Ongeveer een kwart van de mannen neemt betaald verlof op tegenover ruim driekwart van de vrouwen.’ Daarin verschilt Zweden dan nauwelijks van Nederland: ongeveer een kwart van de Nederlandse mannen neemt ouderschapsverlof op en bijna 60 procent van de vrouwen. Bäck: ‘En onbetaald verlof? Vrijwel niemand kiest daarvoor.’ Met zo’n 77 procent ligt de arbeidsparticipatie van Zweedse vrouwen Europees gezien wel het hoogst. En vrouwen werken er bijna allemaal voltijds. ‘Je kinderen vijf dagen naar de kinderopvang brengen, is hier heel normaal’, stelt Bäck. En het is door stevige subsidie van de staat betaalbaar: maximaal 132 euro per kind per maand. ‘Maar’, zegt Bäck, ‘vooral voor mkb’ers is het wel lastig hoor zo’n lang verlof. Zeker als werknemers het niet voor een lange periode achter elkaar willen opnemen.’
Verlof is nooit gratis
Het Nederlands vaderverlof van twee dagen is op dit moment voor de portemonnee van de werkgevers. Het kabinet heeft plannen hier vijf dagen van te maken, wat gelijk staat aan één werkweek. De vraag is: wie gaat dat betalen? In de meeste landen komt de rekening van allerhande regelingen vooral terecht bij de staat. Ouderschapsverlof in Duitsland is bijvooorbeeld 72 weken (betaald, staatskas), in België 24 weken (deels betaald, staatskas), in Luxemburg 26 weken (vaste vergoeding 1.778,31 per maand, staatskas) en in Frankrijk 205 weken (onbetaald). Daar hangt uiteraard wel een (fiks) prijskaartje aan voor de belastingbetaler. Een recente uitbreiding van ouderschapsverlof voor vaders in Noorwegen met twee weken kost de Noorse staatskas bijvoorbeeld 79 tot 88 miljoen euro. Werkgevers in Nederland betalen trouwens ook mee aan de kinderopvang. In 2014 was de rekening hiervoor in totaal zo’n 1,1 miljard euro.
Handig: de wekelijkse Forum-alert
Meld je aan voor de nieuwsbrief en ontvang de gratis updates.