Handelsboycot = oorlog?

Geen deemoed maar een grootscheepse boycot. Het Rusland van Poetin deinst nergens voor terug. In de huidige wereldeconomie zijn meer zelfbewuste en krachtige economische spelers dan ooit. Moeten ondernemers zich voorbereiden op toenemend politiek handelswapengekletter?

Een echt nieuw beeld is het niet: vrachtwagens met groenten die Rusland niet in mogen. Met enige regelmaat laat Poetin de grens sluiten voor Nederlandse producten. Meestal omdat de Russen de kwaliteit niet vertrouwen. Dat zeggen ze tenminste. Tuinders zouden dus ervaring moeten hebben en een standaardscenario om met een Russische boycot om te gaan. Dus vanwaar de paniek?

‘Rusland is inderdaad een grillige markt, daar is bijna geen kredietverzekering op af te sluiten’, zegt Inge Ribbens van FrugiVenta, de brancheorganisatie voor groente- en fruitgroothandels. ’De boycot is nu veel strenger dan anders. Meestal kwam het er op neer dat de Russen aangaven dat ze de Nederlandse inspectie niet vertrouwden, maar via een ander land mochten producten dan wel over de grens. Er kon dus altijd legaal geëxporteerd worden. Nu hebben alle EU-landen een ban.’

De handelaren maken zich ook zorgen om de duur van de sancties; een jaar. Ribbens: ‘Dit is een uitzonderlijk lange boycot voor heel veel producten. Deze markt raken we zo definitief kwijt, vrees ik. Voor onze bedrijven geldt dat je helemaal van de kaart bent als je langer dan een maand uit zicht blijft.’

Honderden contracten
Poetin kan zich een handelsoorlog ‘veroorloven’. Het land heeft geld en kan de wereld intrekken om de geblokkeerde handelsstromen uit de EU te compenseren. De Russen hebben honderden contracten afgesloten in Brazilië, zegt Inge Ribbens. En ook met China zijn gesprekken gevoerd. Nu de wereld steeds meer verknoopt raakt en voormalige ontwikkelingslanden langzaam de economische ladder beklimmen, zouden handelsoorlogen in de toekomst vaker voor kunnen komen. Wat let een zelfbewuster Zimbabwe, India of Brazilië om Nederland eens in zijn hemd te zetten als er weer eens kritiek komt uit Den Haag over het daar gevoerde beleid?

‘De EU is nog steeds de grootste markt ter wereld’, zegt Louise van Schaik, onderzoekster bij instituut Clingendael. Ze is gespecialiseerd in onder andere het externe optreden van de EU. ‘Omdat het een open interne markt is, heeft het niet veel zin om sancties af te kondigen tegen Nederland. Je moet dat doen voor de hele EU, anders gaan goederen gewoon via buurlanden. Dat maakt de EU niet het gebied waar je als eerste ruzie mee zoekt.’

Maar als er een boycot komt, is er niet veel aan te doen, zegt Van Schaik. Er zijn ook weinig middelen om een boycot te voorkomen. Handelsverdragen helpen wel, maar niet zoveel. ‘Vaak zoeken ze het dan in voedselveiligheid. Rusland is wat dat betreft een klassiek voorbeeld. ‘Oh, we hebben ineens een bacterie gevonden.’ Dat soort dingen. Daar zijn wel weer internationale normen voor, maar het is een relatief makkelijke uitvlucht.’

Poetin heeft de Russische boycot goed uitgedacht, zegt Ruud Huirne, directeur Food en Agri van Rabobank Nederland. Toen de boycot werd afgekondigd, zat hij voor zijn werk in Rusland en hij heeft de aanloop van dichtbij kunnen volgen. ‘Russen gaan niet gauw op de knieën’, verwacht hij. ‘Hun pijngrens is hoog. Kijk maar naar de populariteit van Poetin op dit moment. In de jaren negentig zaten ze als een huilend jongetje in een hoekje. Ze geven hun herwonnen trots niet gauw op. Dan maar geen tomaten, is hun redenering, we hebben ergere dingen meegemaakt. De boycot is heel pragmatisch. Poetin heeft laten uitzoeken hoe hij ons kan treffen in sectoren waar voor hem alternatieven zijn. Dit is volgens mij al voorbereid tijdens bijeenkomsten van de Eurazië-top, de BRIC-landen en afgemaakt ten tijde van het WK voetbal. Het is allemaal erg kneedbaar. Zo is de ban op producten voor mensen met allergieën weer opgeheven.’

Nieuwe markten
Eigenlijk is het raar dat een sector zo afhankelijk is van één land. Les één van bedrijfseconomie is dat je niet te sterk afhankelijk moet zijn van één leverancier of klant, dat brengt je in een te afhankelijke positie. De afgelopen weken is dan ook regelmatig geopperd dat de tomaten dan maar ergens anders verkocht moeten worden. Ook de term ‘ondernemersrisico’ viel vaak.

Gek genoeg was Rusland, ondanks de grilligheid, juist die tweede pijler, legt Inge Ribbens van FrugiVenta uit. ‘De Europese markt is wel zo’n beetje verzadigd. Andere landen in de Unie voeren hun productie langzaam op, wij moeten dus sowieso naar andere markten kijken. De Russische is heel groot en eigenlijk heel simpel te betreden. Europa is makkelijk voor buitenstaanders. De EU zegt: ‘Alles mag naar binnen, tenzij er een risico is.’ Vrijwel alle landen zeggen: ‘Niets mag, tenzij je kunt aantonen dat er geen risico is.’ Zo mogen Amerikanen hier wel peren verkopen, maar wij niet in de VS. De Russen waren daar in principe heel makkelijk in, bijna op EU-niveau.’

Een nieuwe markt betreden is voor de Europese producenten veel moeilijker dan menigeen denkt, zegt Ribbens. Dus wordt alles op de EU-markt gedumpt, is de vrees. ‘Je kunt niet zomaar even een schip laten omdraaien en in plaats van in Rusland je tomaten in Zuid-Amerika verkopen. Los van het feit dat verse waar bederfelijk is en doorgaans niet per schip wordt vervoerd, maar per vrachtauto. Het duurt gemiddeld drie jaar voordat je een overeenkomst hebt om een land in te mogen. Voor één product. Dat soort afspraken gaan per product. Ik las onlangs dat een Braziliaanse functionaris had gezegd dat ze duizend aanvragen hebben liggen en er jaarlijks dertig afhandelen. Dat zegt iets over de termijnen.’

Diplomaten
Toch is het openen van nieuwe markten de enige manier om je nog een beetje te beschermen tegen boycots. Daarover zijn Ribbens, Huirne en Clingendael-expert Van Schaik het met elkaar eens. Alle drie zien ze daarin ook een belangrijke rol voor de overheid. Meer specifiek: voor de buitenlandse posten. Ribbens: ‘Er is nu bijna een toelatingsakkoord met China. Dat heeft acht jaar geduurd, waarvan vijf jaar onderhandelen met overheden. Wij zouden graag zien dat de Nederlandse overheid er bij andere landen, zoals Brazilië, op aandringt om de lopende dossiers snel af te werken. En help de Nederlandse bedrijven om te voldoen aan de wetgeving van andere landen. Die is soms zo ingewikkeld opgesteld, daar kom je als ondernemer niet doorheen.’

Van Schaik ziet daar wel een probleem: de bezuinigingen op het postennetwerk hebben het economisch gewicht geen goed gedaan. Tijdens eerder onderzoek kwam ze erachter dat in vergelijking met andere EU-landen de bezuiniging op het diplomatieke apparaat wel erg fors is geweest de afgelopen vijf jaar. ‘Voor een handelsnatie is het niet gek dat je een relatief uitgebreid postennetwerk onderhoudt’, zegt ze. ‘Handelsverdragen waarin toegang tot markten is geregeld, worden vooral op bilateraal niveau afgesloten. Diplomatieke vertegenwoordiging kan overgenomen worden door de EU, maar handelsbelangen niet. Daar waagt de EU zich niet aan. Die zou dan moeten kiezen tussen de Franse, Duitse of Nederlandse landbouwproducten. En laten we wel zijn, dat Australië aan het Nederlandse Fugro de opdracht heeft gegeven om de oceaanbodem af te zoeken naar een vliegtuigwrak, is niet toevallig. Ze kiezen geen bedrijf uit een land waarmee ze slechte diplomatieke betrekkingen hebben.’