9 DEC, 2025
Arbeidsvoorwaardennota 2026 - Veerkrachtig in onzekere tijden
De loonstijgingen houden de inflatie hoog en tasten ons concurrentievermogen aan
De koopkracht kende in 2024 de grootste stijging in twintig jaar, becijferde het CBS – vooral voor werkenden steeg die flink. De forse cao-loonstijgingen van de afgelopen jaren waren een reactie op de hoge inflatiepiek in 2022. In 2025 was deze inflatiepiek gecompenseerd en dankzij overheidsbeleid en de recordhoge stijging van de lonen, nam het netto besteedbaar inkomen van huishoudens weer toe. De inflatie in Nederland blijft echter hardnekkig hoog. Terwijl in Europa het gemiddelde rond de 2% schommelt, blijft Nederland daar ruim boven zitten. Dit komt vooral doordat in Nederland de lonen de laatste jaren harder groeien dan in de landen om ons heen. Die hoge loonontwikkeling tast de internationale concurrentiekracht van Nederlandse bedrijven aan: producten en diensten worden relatief duurder, waardoor export en investeringen onder druk komen te staan, en vestigingen en activiteiten van bedrijven vertrekken uit Nederland. Ook De Nederlandsche Bank (DNB) geeft aan dat de huidige inzet van de vakbonden niet past in het beeld van een land waar het investeringsklimaat verslechtert en de verdiencapaciteit onder druk staat. Daarnaast heeft de stijging van het wettelijk minimumloon voor een opwaartse druk op het gehele loongebouw gezorgd, waardoor de totale loonkosten verder toenemen — dus niet alleen aan de onderkant van het loongebouw. Sommige organisaties kunnen deze stijgende kosten voor een deel opvangen en hoeven dit niet altijd door te berekenen in de prijzen van hun dienstverlening of producten. Maar er zijn ook organisaties waar de kosten de afgelopen jaren enorm zijn opgelopen en die genoodzaakt zijn om de toegenomen kosten wel door te berekenen. Dit leidt tot een stijging van de prijzen van goederen en diensten en daarmee dus ook weer tot meer inflatie.
Het werkgeversklimaat staat onder druk
Het gaat in diverse sectoren en organisaties niet goed. Weliswaar is er in Nederland sprake van (magere) economische groei, maar dit is en blijft een gemiddelde. Onder de motorkap van de macroeconomische cijfers kan de context voor bedrijven flink verschillen. Waar het ene bedrijf dit jaar winst optekent, heeft het andere bedrijf moeite om uit de rode cijfers te blijven, of bevindt het zich al enige tijd in het rood. Het meest nijpende voorbeeld is de chemische industrie. Deze sector staat onder druk door sterke buitenlandse concurrentie en hoge kosten, ook onder meer vanwege de flink gestegen energieprijzen in Nederland.
Ook buiten de industrie geven steeds meer bedrijven aan terughoudend te zijn met investeringen in Nederland. Een combinatie van factoren – zoals stikstofbeperkingen, netcongestie en oplopende loonkosten – maakt het werkgeversklimaat minder aantrekkelijk. Internationaal opererende organisaties ondervinden hier de meeste hinder van, omdat zij moeilijk kunnen concurreren met bedrijven in bijvoorbeeld andere EU-landen waar de kosten lager liggen. Hierdoor verplaatsen activiteiten, vestigingen of zelfs hele bedrijven zich naar het buitenland. Desondanks leggen vakbonden nog steeds forse looneisen op menig cao-tafel. De focus in de onderhandelingen ligt daardoor vaak op de korte termijn, terwijl er nu juist behoefte is aan afspraken die de toekomstbestendigheid en veerkracht van bedrijven en werkenden versterken.
Juist in onzekere tijden zijn goede arbeidsverhoudingen cruciaal
Voor toekomstbestendig arbeidsvoorwaardenbeleid is het dan ook nodig om breder te kijken dan enkel loon. De wereld verandert snel en zo ook werk. Langere loopbanen en technologische ontwikkelingen zoals kunstmatige intelligentie (AI), onderstrepen de noodzaak van een leven lang ontwikkelen. De aanhoudende krappe arbeidsmarkt en de onzekere economische vooruitzichten vragen om verhoging van de arbeidsproductiviteit – ook om onze collectieve voorzieningen in de toekomst betaalbaar te houden. Verbreding van het gesprek aan de cao-tafel is daarmee in het belang van zowel de werkgever als de werknemer. Als er niets verandert, zal het vertrek van bedrijvigheid uit Nederland zich niet beperken tot de industrie en kan de bedrijfscontinuïteit in andere sectoren ook onder druk komen te staan.
Goede arbeidsverhoudingen zijn essentieel, juist in onzekere tijden. De kwaliteit van het proces van collectieve arbeidsvoorwaardenvorming bepaalt in belang- rijke mate het vertrouwen tussen sociale partners en daarmee het draagvlak voor gemaakte afspraken. Goed georganiseerde en evenwichtige arbeidsverhoudingen zorgen ervoor dat cao’s niet alleen een antwoord bieden op de uitdagingen van vandaag, maar ook bijdragen aan het adaptief vermogen dat werkgevers en werknemers in de toekomst nodig hebben. Constructief, transparant en toekomstgericht arbeidsvoorwaardenoverleg vraagt om samenwerking, wederzijds vertrouwen en bereidheid tot dialoog. Juist in een tijd waarin polarisatie op de loer ligt, de economische context onzeker is en caoafspraken moeizamer tot stand komen, is dit van doorslaggevend belang. Breed draagvlak voor cao-afspraken is dan ook van groot belang. Cao-partijen kunnen dit bevorderen door de aanbevelingen vanuit de Stichting van de Arbeid ter harte te nemen. Deze zijn onder andere gericht op het breder betrekken van werkenden bij cao’s en op meer maatwerk daarin. Het is zaak dat cao-partijen uitgaan van de bedrijfseconomische context en kijken hoe de arbeidsproductiviteit te verhogen is, hoe werknemers de snelle technologische ontwikkelingen bij kunnen blijven benen en tegelijkertijd zo gezond mogelijk kunnen werken tot de pensioengerechtigde leeftijd.
Veerkracht vraagt niet alleen om goed werkgeverschap, maar ook om eigenaarschap van werknemers. Van werkenden wordt verwacht dat zij actief investeren in hun eigen ontwikkeling, gezondheid en wendbaarheid, zodat zij kunnen meebewegen met veranderingen in werk en organisatie. Dat vraagt om een cultuur waarin ruimte is voor eigen regie en waarin cao-afspraken over leren, vitaliteit en duurzame inzetbaarheid dit ondersteunen. Alleen door gezamenlijke verantwoordelijkheid van werkgevers én werknemers kan de arbeidsmarkt toekomstbestendig blijven.
Klik op Download voor de volledige nota.