Gevolgen van recente Amerikaanse handelspolitieke maatregelen voor het Nederlandse en Europese bedrijfsleven, brief aan de Tweede Kamer

Geachte voorzitter,

Graag willen wij uw Kamer informeren over de zorgen van het Nederlandse bedrijfsleven met betrekking tot de recente handelspolitieke ontwikkelingen in de Verenigde Staten, ook gelet op het plenaire debat op 22 april a.s. De recente Amerikaanse handelsmaatregelen – waaronder de forse verhoging van importtarieven en het ontbreken van uitzonderingsregelingen – dreigen aanzienlijke schade toe te brengen aan het Europese bedrijfsleven, ook in Nederland.

1. Een ongekende situatie

De huidige situatie is ongekend in reikwijdte en intensiteit. De Verenigde Staten hebben op brede schaal extra importtarieven voorgesteld en deels ingevoerd. Met de grilligheid van de Amerikaanse regering zijn het momenteel dagkoersen en juist die grilligheid en de daaruit voorvloeiende onzekerheid is voor ondernemers een zorg. Dat de Amerikaanse regering – en ook de EU – voorlopig de pauzeknop heeft ingedrukt is een stap in de goede richting. Maar dan geldt er nog steeds een Amerikaans tarief van 25 procent op Europees staal, aluminium en auto’s en auto-onderdelen en een basistarief van 10 procent op bijna alle Europese goederen, bovenop het reguliere importtarief.

2. Effecten op Nederlandse bedrijven

Voor Nederland lijkt de directe macro-economische impact relatief beperkt. De export naar de VS bedraagt slechts 4 tot 5% van de totale Nederlandse export. In de eerste drie kwartalen van 2024 exporteerden Nederlandse bedrijven voor 28,2 miljard euro aan goederen naar de Verenigde Staten. Omgekeerd bedroeg de importwaarde van goederen uit de VS 44,4 miljard euro. [Bron: CBS]

Dit vertelt echter maar een deel van het verhaal. Zo worden enkele bedrijfstakken/bedrijven in de maakindustrie en voeding behoorlijk geraakt. En de effecten verschillen natuurlijk ook per bedrijf. Voor veel Nederlandse bedrijven die actief zijn op of via de Amerikaanse markt betekent dit een serieuze bedreiging voor hun concurrentiepositie. De hogere tarieven zullen in veel gevallen worden doorberekend aan de eindconsument, wat marktaandeelverlies tot gevolg kan hebben.

Ook de aanvullende heffingen zoals zogenaamde ‘port fees’ (havengelden) die van enkele tonnen naar miljoenen gaan, hebben behoorlijke impact. Aangezien heel veel export naar de VS via zeeschepen loopt, betekent dit een forse aderlating voor bedrijven en zeker de reders.

Naast het directe effect is ook sprake van allerlei mogelijke indirecte gevolgen. Bijvoorbeeld als gevolg van handelsverlegging, zoals vanuit China. Veel Nederlandse bedrijven exporteren daarbij via derde landen Canada, Mexico of China naar de VS waarbij er voor China zeer hoge Amerikaanse tarieven gelden. Verder kan een handelsoorlog ook impact hebben op het algeheel vertrouwen in de wereldhandel, wat ook gevolgen kan hebben voor Nederlandse bedrijven. Dit geldt ook voor het vertrouwen in de Amerikaanse dollar, ook veel Nederlandse bedrijven hun handel afwikkelen in USD.

Al met al kan de totale economisch impact daarmee toch stevig zijn voor Nederland. Rabobank heeft de meest recente ramingen[1] gemaakt waarin alle bovenstaande maatregelen zijn meegenomen. In hun nieuwe basispad komt de Nederlandse economische groei naar verwachting uit op 1,3% in 2025 (was 1,7%) en 0,6% in 2026 (was 1,2%). Rabobank ziet daarbij een verhoogde kans op een recessie eind dit jaar of begin volgend jaar. In hun twee zwaarste scenario’s krimpt de Nederlandse economie in 2026.

3.     Reacties van het bedrijfsleven

Binnen het Europese bedrijfsleven worden momenteel verschillende strategieën overwogen om de schade te beperken.

Bedrijven doen hun best om hun toeleveringsketens aan te passen, maar de voortdurende onzekerheid – bijvoorbeeld over mogelijke nieuwe heffingen – maakt het moeilijk om duurzame keuzes te maken. Ook zoeken bedrijven naar alternatieve bestemmingen voor hun producten en diensten.

Op termijn zou ook gedacht kunnen worden over het verplaatsen van productie naar de VS om invoerheffingen te vermijden. Gegeven alle onzekerheden ligt dat nu niet heel erg voor de hand. Ook brengt dit andere uitdagingen met zich mee, zoals onzekerheid over regelgeving, arbeidsmarktkrapte en een minder voorspelbaar beleid op het gebied van duurzaamheid en belastingvoordelen.

Een ander zorgpunt van bedrijven is het DEI (diversity, equity and inclusion) beleid van de Amerikaanse overheid. Of beter gezegd: de eis die de VS stellen aan contractspartijen van de federale overheid om geen DEI-beleid te hebben. Onze achterban heeft aangegeven, vast te willen houden aan hun eigen diversiteitsbeleid, maar er zijn zeker dilemma’s bij het zakendoen in de VS als gevolg van de nieuwe Amerikaanse eisen.

4.     Wat vragen wij van de Nederlandse politiek en de Europese Commissie?

• Het is van het grootste belang dat we als Europa eensgezind optreden tegen Amerikaanse machtspolitiek. Mocht dat nodig zijn, dan moet de EU proportionele en juridisch houdbare tegenmaatregelen nemen, waarbij onbedoelde neveneffecten op Europese bedrijven worden vermeden.
• Vroegtijdige signalering en aanpak – bijvoorbeeld via vrijwaringsmaatregelen – van handelsverstoringen, bijvoorbeeld in het geval van importoverschotten vanuit landen die door de VS-tarieven getroffen worden, is geboden.
• Maar allereerst moeten we inzetten op dialoog met de VS. Een wederzijds afgesproken “zero-for-zero”-tariefregeling voor industriële producten zou een constructieve uitweg kunnen bieden bij de onderhandelingen.
• Ook is hard inzetten op het versterken van de Europese interne markt geboden, onder andere door het verlagen van energiekosten, het verminderen van regeldruk en het versterken van de Europese kapitaalmarkt.
• We roepen de Tweede Kamer nadrukkelijk op om op een andere manier naar handelsverdragen te kijken in deze geopolitiek veranderde wereld. Met dergelijke verdragen is diversificatie van handelspartners mogelijk. Hierbij staan de akkoorden met Mercosur, de ASEAN-landen en India voorop.
• Het versterken van de eigen defensie en defensie-industrie is nu cruciaal.

De Nederlandse regering moet een actieve rol blijven spelen in Brussel om Europese eenheid en daadkracht te waarborgen. Het is goed daarbij de zorgen van het bedrijfsleven actief te betrekken in de overleggen met de Europese Commissie.

Juist nu is een nauwe dialoog tussen overheid en bedrijfsleven noodzakelijk. Om zo de vinger aan de pols te houden en we nadelige economische effecten zoveel mogelijk kunnen mitigeren. Alleen in samenwerking kunnen we tot doeltreffende en toekomstbestendige oplossingen komen voor de nieuwe realiteit in het wereldwijde handelslandschap. Wij staan dan ook in nauw contact met het kabinet en de ministeries van Buitenlandse Zaken en Economische Zaken over dit onderwerp.

Met vriendelijke groet,

Focco Vijselaar                                    Leendert-Jan Visser

Algemeen directeur VNO-NCW      Algemeen directeur MKB-Nederland

[1] https://www.rabobank.nl/kennis/d011475085-trumps-escalerende-handelsoorlog-in-vijf-scenarios-impact-op-de-nederlandse-economie-en-breder