Daar komen de robots (not)

Het kan niet, het mag niet, de wet staat het niet toe. En zo komt de ontwikkeling van robottechnieken in Nederland onnodig tot stilstand. Elders in Europa worden wetten aangepast, maar in Nederland komt dat niet van de grond. Wanneer komt de politiek in beweging?
Margreet Overmeen ziet er wel brood in: een Drone Valley in Twente. De fractievoorzitter van D66 Overijssel weet ook precies welke locatie zich daarvoor leent: de voormalige vliegbasis in Twente. Met de Universiteit Twente om de hoek is het dé ultieme testlocatie voor drones, zegt ze in Tubantia. Avular uit Eindhoven heeft zich al gemeld. Het bedrijf dat drones voor landbouw en industrie maakt, is dringend op zoek naar een geschikte locatie voor haar testcentrum. Er zijn meer mensen in Twente enthousiast over het idee. Maar dan stokt het proces: de provincie mag niet zelf een testlocatie aanwijzen. Dat moet de minister van Economische Zaken doen. En die is nog niet zo ver. Bovendien, wie zegt dat er getest mag worden? Dat is wettelijk niet zomaar toegestaan.

Stille dood
Zo gaat het vaker. Hoeveel ondernemers zijn er inmiddels niet bezig met drones, 3D-printers, zorgrobots, pillen met cameraatjes erin of andere vormen van robotisering. Er gebeurt van alles op dat gebied. Dat wil zeggen, in de ontwikkelfase. Want als het aankomt op het testen of gebruiken van producten met robottechnologie, lopen ondernemers vaak tegen wettelijke belemmeringen op. Het gevolg: innovaties sterven een stille dood, nog voordat ze de kans hebben gehad zich te bewijzen. Of de makers ervan vertrekken -al dan niet met hun bedrijf- naar het buitenland. Neem het Nederlandse Shapeways, wereldleider in de 3D-printing on-demandmarkt. Dat bedrijf vertrok in 2010 naar de Verenigde Staten, omdat het daar sneller kon groeien. Inmiddels telt Shapeways zo'n honderdvijftig medewerkers en is het actief in honderdveertig landen. 

Zonde natuurlijk, dat al die innovators hun geluk over de grens zoeken. En misschien ook helemaal niet nodig. Wetten zijn aan te passen. Als de politiek dat op tijd beseft, zou het allemaal geen probleem hoeven zijn. Dat is nu precies waar de schoen wringt, zegt Kees Verhoeven, Tweede Kamerlid voor D66. Wet- en regelgeving zijn per definitie gericht op bestaande processen, terwijl innovatieve producten en diensten juist vragen om een nieuwe manier van werken. 'Er zijn heel wat voorbeelden waar de actualiteit de regels heeft ingehaald. Neem de rijtijdenwet. Die is heel doeltreffend voor het huidige verkeer, maar een sta-in-de-weg voor de zelfrijdende auto. Die wordt immers nooit moe.' 

Nu heeft minister Kamp van Economische Zaken -mede op aandringen van Verhoeven- wel aangekondigd meer ruimte voor vernieuwing door toekomstbestendige wet- en regelgeving te willen. Zodat wetten innovatie ook op het terrein van digitale platformen (zoals Airb&b en Uber) en slimme apparaten (zoals drones en zelfrijdende auto's) niet langer in de weg staan. Beleidsmakers moeten minder redeneren vanuit risico's en gevestigde belangen, zegt Kamp, en meer aandacht hebben voor kansen van technologische ontwikkelingen. Voor Verhoeven is dat nog niet genoeg. 'Om innovatie een echte impuls te geven, is er een grootschalige modernisering van het hele stelsel van wetten en regels nodig. Maak wetgeving technologieneutraal, dan kan die blijven bestaan, ook als er innovaties op de markt komen die we nu nog niet kennen. Het kabinet gaat de mogelijkheden verder onderzoeken, maar de vertaling naar de praktijk ontbreekt nog grotendeels.'

Glashard ontkend

'De bedrijven die er de afgelopen jaren in Nederland in zijn geslaagd om iets met robots te doen, hebben dat ondanks de overheid bereikt, niet dankzij', zegt Henk Kiela, eigenaar van Probotics (een webshop voor robotonderdelen) en lector Mechatronics en Robotics aan de Fontys Hogeschool voor Engineering in Eindhoven. Volgens Kiela is het in de politiek oorverdovend stil als het over robotisering gaat. 'Tot een paar jaar geleden werd zelfs glashard ontkend dat er innovatie op dit terrein nodig was. Hoewel daar nu langzaam verandering in komt, ontbreekt het nog steeds aan een gevoel van urgentie. Kamp schermt met de startup-agenda en de aanstelling van Neelie Kroes, maar zij haalt vooral bedrijven uit Silicon Valley naar Nederland. Terwijl het goud hier op straat ligt. Door het gebrek aan mogelijkheden en de beperkende regelgeving zien innovatieve Nederlandse bedrijfjes vaak geen andere mogelijkheid dan om naar het buitenland uit te wijken. En we laten ze met open ogen gaan.'

Eén van de dingen die hem het meest storen, is dat Haagse politici zich er in Brussel niet harder voor maken om EU-innovatiegelden voor mkb'ers veilig te stellen. Vernieuwing in de robotica komt namelijk per definitie van bedrijven met minder dan twintig werknemers, aldus Kiela. Maar startups kunnen zo goed als nooit aan de Europese subsidie-eisen voldoen.

'Hetzelfde geldt trouwens voor de eisen van aanbestedingsprocedures. Om daaraan te mogen meedoen, moet je bijvoorbeeld vaak meerdere jaarrekeningen op tafel leggen. Die hebben startups natuurlijk niet. Dat zou de politiek snel moeten oplossen. Een goed voorbeeld is Denemarken. Daar mogen ziekenhuizen 10 procent van hun budget zonder aanbesteding uitgeven. Dat geeft ruimte om nieuwe dingen te proberen en innovatieve bedrijven en producten een kans te geven.'

Knap lastig
Nu zit de politiek ook weer niet helemaal stil. Zo werden afgelopen juli nieuwe regels ingevoerd die het beroepsmatig gebruik van drones vergemakkelijken. 'Tot dan toe moesten we bij veel provincies vier weken voor elke vlucht een speciale vergunning aanvragen', vertelt Ivanka Kösters van drone-operator Skyvision Unmanned Aviation. 'Ondoenlijk. Nu hoeven we 'alleen' 48 uur van tevoren de luchtvaart in te lichten en 24 uur van tevoren de gemeente en de Inspectie Leefomgeving en Transport. Dat scheelt enorm. Maar we kunnen bijvoorbeeld nog steeds niet ad hoc bij een calamiteit een inspectievlucht uitvoeren.'

En er zijn meer regels die de 33 professionele drone-operators in Nederland nog in de weg zitten. Zo is het verboden om met drones te vliegen als er een vliegveld in de buurt is. In de praktijk betekent dat, dat de helft van Noord- en Zuid-Holland off limits is. Knap lastig voor Skyvision, dat in Heinenoord zetelt en graag voor de havenindustrie zou werken. Door de aanwezigheid van het vliegveld bij Rotterdam zit dat er voorlopig echter niet in. Iets anders waar het bedrijf veel last van heeft, is valse concurrentie. 'Er zijn tal van niet-gecertificeerde amateurs die dronediensten aanbieden', zegt Kösters. 'Per 1 juli biedt de wet meer mogelijkheden om daartegen op te treden, maar er is volstrekt onvoldoende capaciteit om het verbod te handhaven.'

Schepje erbovenop
'Heel lang hielden alleen techneuten zich in de politiek met innovatie bezig. Dat is niet meer voldoende', stelt Marietje Schaake. Zij zit voor D66 in het Europees Parlement en heeft daar technologische ontwikkelingen in haar portefeuille. 'Nieuwe technologie is overal, in alle sectoren. Als die ontwikkelingen je voorstellingsvermogen te boven gaan, als je geen idee hebt wat het internet of things is of wat quantumcomputers doen, kun je ook niet anticiperen op de consequenties ervan. Het kennisniveau en de ambitie in de politiek moeten dus zo snel mogelijk omhoog.' Dat gebeurt gestaag, aldus Schaake, maar er mag wat haar betreft nog wel een schepje bovenop. 'In de huidige Europese begroting, die van 2014 tot 2020 loopt, is 3,1 miljard euro uitgetrokken voor kennis en innovatie. Dat lijkt veel, maar als je bedenkt dat er jaarlijks 50 miljard aan landbouwsubsidies wordt gespendeerd, is het een druppel op een gloeiende plaat.'

Marte van Santen