'Straks word ik gezien als de man die de zaak heeft geflest. ' Doodangsten heeft Bas van Abel uitgestaan bij de start van zijn bedrijf. Drie jaar geleden begon hij Fairphone. Om met de productie van een eerlijker telefoon iets in beweging te zetten. 'Daarom ben ik dus ondernemer.'
De dag van het interview is Bas van Abel (37) een beetje verstrooid. Helemaal vergeten door te geven dat Fairphone is verhuisd. 'Sorry sorry.' Hij zit net twee weken 'op zolder' bij Jamie Oliver die beneden restaurant Fifteen heeft. Kale betonvloer, aan weerszijden van de langgerekte ruimte bureaus waar de snel groeiende groep medewerkers zit. Engels, Frans, Nederlands, een kakofonie van geluiden komt op je af als je binnenkomt. Op een paar plekken zijn – schijnbaar lukraak – glazen hokken geplaatst waar een vergadering gehouden kan worden. Of een interview.
Het galmt er nog. 'Jaja', klinkt Van Abel excuserend, 'er ontbreekt nog wel een tapijt of een lamp hier en daar.' Drie jaar eerder is hij begonnen met Fairphone. Van Abel wil dan een telefoon op de markt brengen die eerlijker wordt geproduceerd. Niet honderd procent eerlijk. Dat kan niet zomaar. Daarvoor is een telefoon te complex. Maar hij probeert het in elk geval. En dan begint de zoektocht naar conflictvrije grondstoffen in Congo. Naar tin, coltan, wolfraam waarvoor geen bloedgeld is betaald. Liefst kinderarbeidvrij uit de mijnen gehaald. Hij reist de wereld over, deels samen met Jaime de Bourbon de Parme die op dat moment nog voor het ministerie van Buitenlandse Zaken werkt. Met crowdfunding haalt hij geld op om de telefoon ook daadwerkelijk te maken. Als in China de contracten zijn gesloten voor de productie, moet Van Abel geld overmaken: 1,5 miljoen euro. Hij zit thuis achter zijn computer. Beneden hoort hij de kinderen spelen. En dan slaat de paniek toe. En niet zo'n klein beetje ook. Wat als de berekeningen verkeerd zijn, de productie mislukt, hij het allemaal niet kan? Tienduizenden mensen hebben geld overgemaakt en verwachten wat van hem. 'We hebben het nooit publiekelijk verkondigd, maar een deel van de vertraging die we hebben opgelopen bij de eerste productie lag aan het feit dat ik de knop niet durfde in te drukken.'
Waar was u bang voor?
'Straks ben ik de nieuwe Nina Brink, dacht ik. Word ik gezien als de man die de zaak heeft geflest. Die druk was zo groot. Ik heb serieus overwogen iedereen zijn geld terug te betalen. Dat kon natuurlijk helemaal niet, maar ik wilde geloven dat er een weg terug was.'
'Je wekt zoveel verwachtingen. Dat vond ik dus ongelooflijk beangstigend. Het is echt heel tof om met Jaime door de jungle te crossen en met de baas van de VN-vredesmacht te praten over militaire escortes om te verzekeren dat onze grondstoffen conflictvrij zijn. Maar tegelijk wordt de druk ook groter om het steeds beter, nog eerlijker te doen en om nog groter te worden.'
Had u wel ondernemer moeten worden dan?
'Ik denk dat ondernemerschap te maken heeft met nieuwe dingen willen doen. Iets in beweging willen zetten. Daar ben ik mijn hele leven al mee bezig. Dus ik bén ondernemer, al heb ik dat voor Fairphone nooit zo gezien. Ik wil iets doorbreken, 'het systeem' veranderen. We zijn zo vervreemd geraakt: niemand heeft tegenwoordig nog een idee hoe zoiets als je telefoon, kleding of je eten wordt gemaakt. Daarom ben ik dus ondernemer.'
'Maar tegelijkertijd heb ik vaak een gevoel van paniek en angst. Ik kan me heel euforisch voelen, maar voel ook de zwaarte van het leven. Dan weet ik even niet meer hoe ik de volgende stap moet zetten. Ik heb wel eens gedacht, toen ik weer eens in het vliegtuig zat naar China: 'Als ie nu neerflikkert, prima, dan ben ik ook van dat gevoel af.' Ik voelde me zo ellendig. En toch zoek ik altijd weer de dingen op waarvoor ik verschrikkelijk bang ben.'
Wat probeert u dan te bewijzen?
'Ik heb iets meegekregen van altijd vrolijk leven, ook al gaat er iemand dood. Maar ik wil mijn emoties niet uit de weg gaan. Faalangst, gevoelens van angst en paniek, heb ik al heel lang. De enige manier om ermee om te leren gaan, is je eraan blootstellen. Daar geloof ik echt in: geleidelijk aan verdwijnen de angst en de paniek dan.'
'Het helpt ook wel dat ik een enorm nuchtere vrouw heb. Ze zegt zo vaak tegen me: 'Doe even normaal man.' Van haar heb ik geleerd dat je conflicten niet uit de weg moet gaan, dingen stom kunt vinden en iemand gewoon een eikel. En dat de wereld dan niet vergaat.'
Backpacken
Van Abel groeit op in Nijmegen. Zijn vader is er tot op de dag van vandaag huisarts, zijn moeder docent Spaans. Echte hippies, die met een busje naar India zouden toeren maar apestoned bleven steken in Marokko. Nou ja, in elk geval heeft Van Abel dat soort verhalen over ze gehoord. Op het moment dat hij en zijn jongere broer Daan worden geboren, zijn zijn ouders serieus aan het werk. Er wordt nog wel gebackpackt met de kinderen in Egypte, Turkije, de Verenigde Staten. En er is veel vrijheid thuis. Altijd vrienden over de vloer en als je wat wilt: ga je gang. Wil je op je 14de backpacken in Turkije? Prima. Op je 15de een paar maanden naar Spanje om er Spaans te leren? Helemaal leuk. Van Abel: 'Ik heb er geen kloot uitgevoerd. Mijn Spaans was beter toen ik erheen ging dan toen ik terugkwam.'
Hij doet de havo, maakt vervolgens het vwo af maar heeft nog geen idee wat hij daarna wil doen. Tot hij op een dag een soort brainwave krijgt: film, theologie of kunstacademie. Dat moet het worden.
Theologie?
'Ik geloof niet dat ik echt een idee had wat dat zou inhouden. Maar mijn godsdienstdocent op de middelbare school was echt heel tof. Als ik als puber problemen had, ergens mee zat, kon ik daar met hem over praten. Dat heeft wel meegespeeld, denk ik.'
Jointjes roken op de bank
Uiteindelijk wordt het de kunstacademie. In Utrecht, waar hij samen met zijn vriendin Maike naartoe gaat. Ze kennen elkaar al vanaf hun 15de en worden nog tijdens hun studie ouders van hun eerste kind, een zoon. 'Je kunt op geen beter moment je eerste kind krijgen. Ik nam hem gewoon mee naar school. Zijn wipstoeltje stond onder mijn tafel en ondertussen draaide ik mijn projecten. Altijd wel iemand in de buurt om op te passen als we uit wilden. Of vrienden kwamen bij ons thuis jointjes roken op de bank. Dat ging allemaal heel relaxed. Pas toen de derde werd geboren, vonden we het tijd te verhuizen uit het studentencomplex. Er lag buiten overal glas en zo. Misschien toch wel een beetje gevaarlijk.'
Wie kookt er bij jullie thuis?
'Je bedoelt: hebben we de taken een beetje eerlijk verdeeld? Ja, dat wás wel zo. Ik werkte vier dagen per week, deed deels het huishouden, zorgde ook voor de kinderen. Tot Fairphone. Het kan nu gewoon niet meer. Maike had wel zoiets van: 'Fuck, is dit nu ons leven?' Maar ik zit in een fuik. Ik vlieg de hele wereld over. Vorige week was ik nog bij de Duitse Bundestag om er een lezing te geven. Behalve ondernemer ben ik nu ook een soort publiek figuur. Mijn gezin is het belangrijkste in mijn leven, maar dat redt het – dankzij Maike – nu vaak zonder mij. Fairphone nog niet.'
Er zijn huwelijken om minder gestrand.
'Dat is zo. Bij ons heeft het ook wel spanningen opgeleverd. Maar uiteindelijk hebben we geaccepteerd dat het nu even is zoals het is. Ik vind het heerlijk om thuis even op de bank tegen mijn vrouw aan te liggen. En dat de kinderen tegen me roepen: 'Donder eens op met je Fair-phone.' Ze verplichten me om me hier niet volledig in onder te dompelen.'
En dan moet hij plotseling weg. 'Ik zie iedereen vertrekken, het is vast al laat. Ik moet de kinderen halen, mijn vrouw zit op Curacao.'
Drie stellingen
Ik koop alleen iets als het honderd procent duurzaam is
'Dat zou ik wel willen, maar dat gaat niet. Ik weet niet waar mijn kleding precies vandaan komt bijvoorbeeld. En dat kan ook niet, die keten is veel te complex. Maar ik probeer wel wat in beweging te zetten. Met mijn koopgedrag, maar ook met iets als mijn bedrijf.'
We moeten meer out-of-the-box denken
'We denken al genoeg out-of-the-box. We hebben meer mensen nodig die geloven in mensen die out-of-the-box denken. Zonder deze mensen zouden we niet verder komen. Dat zijn de mensen die dingen mogelijk maken.'
Europa heeft een eigen leger nodig
'Ik snap dat een leger en de militaire macht die je ermee vertegenwoordigt politieke waarde heeft. Maar wordt de wereld er beter van? Kunnen we er conflicten mee oplossen? Nee. Het maakt dus geen drol uit.'
Bas van Abel
1977 Geboren in Nijmegen
2002 Afgestudeerd aan de Kunstacademie Utrecht
2000 Webdeveloper bij Treshold
2003 Interaction developer, Waag Society
2006 Hoofd design, Waag Society
2009 Creatief directeur, Waag Society
2012 Oprichter en ceo van Fairphone
Van Abel woont samen en heeft een zoon van 13 en twee dochters van 6 en 10
